چشمانشان خاضع و نفوس آنان رام گردد، قلبهايشان خضوع پذيرد و تكبّر را از آنان بزدايد.

و به همين دليل ساييدن پيشانيها كه بهترين جاى صورت است بر خاك، موجب تواضع و فروتنى است و گذاردن اعضاى پرارزش بدن بر زمين دليل بر كوچكى و چسبيدن شكمها به پشت به هنگام روزه مايه تواضع است و نيز پرداخت زكات موجب صرف ثمرات و درآمدهاى زمين و غير آن براى نيازمندان و مستمندان مى‌گردد (و همه اين امور بندگان را از آفت كبر و غرور بازمى‌دارد و به تواضع و فروتنى دعوت مى‌كند) به آثار اين اعمال بنگريد كه چگونه شاخه‌هاى درخت تفاخر را درهم مى‌شكند و از جوانه زدن كبر و خودپسندى (در دلها) جلوگيرى مى‌كند.

شرح و تفسير هيچ‌كس از كبر و غرور در امان نيست‌

امام عليه السّلام در اين بخش از خطبه باز به دنبال هدف اصلى مجموع خطبه؛ يعنى نكوهش كبر و غرور و نشان دادن آثار سوء آن است؛ ولى اين هدف را از مسير جالب ديگرى دنبال مى‌كند و به سراغ عبادت و واجبات و فرايض الهى مى‌رود و نشان مى‌دهد كه آنها چگونه براى زدودن آثار كبر و غرور، مؤثراند.

ابتدا مقدّمتا به‌طور كلّى به عواقب سوء بغى و ظلم، هشدار مى‌دهد و مى‌فرمايد: «خدا را خدا را! از كيفر سريع سركشى و سرانجام وخيم ظلم و ستم و سوء عاقبت تكبّر بر حذر باشيد»؛ (فاللّه اللّه في عاجل البغي، و آجل وخامة الظّلم، و سوء عاقبة الكبر).

سپس به ذكر دليل روشنى براى اين هشدار پرداخته، مى‌فرمايد: «زيرا (اين امور سه گانه) دام بزرگ ابليس و نيرنگ عظيم اوست كه همچون زهرهاى كشنده در قلوب مردان نفوذ مى‌كند. هرگز از تأثير فرونمى‌ماند و كسى از هلاكتش جان سالم به در نمى‌برد، نه‌