بندگانش اجازه تكبّر ورزيدن مى‌داد، نخست اجازه آن را به پيامبران و اولياى خاصّش داده بود؛ ولى خداوند سبحان تكبّر را براى آنها منفور شمرد و تواضع و فروتنى را براى آنان پسنديد. به همين دليل آنها گونه‌هاى خود را (در پيشگاه او) بر زمين مى‌نهادند و صورتها را به خاك مى‌ساييدند؛ پر و بال خويش را براى مؤمنان فرومى‌نهادند و همچون مستضعفان، ساده مى‌زيستند.

خداوند آنها را با گرسنگى آزمايش كرد و به مشقّت و رنج مبتلا ساخت؛ با امور خوفناك امتحان نمود و با حوادث ناخوشايند خالص گردانيد.

ثروت و اولاد (بودونبود يا كم و زياد آن) را دليل بر خشنودى يا خشم خدا نگيريد كه اين ناشى از جهل و بى‌خبرى نسبت به آزمايشهاى الهى در مورد بى‌نيازى و قدرت است (همان‌گونه كه) خداوند سبحان فرموده است: «آيا گمان مى‌كنند مال و فرزندانى كه به آنها مى‌بخشيم دليل بر اين است كه نيكيها را به سرعت براى آنان فراهم مى‌سازيم (چنين نيست)، بلكه آنها درك نمى‌كنند». (آرى) خداوند كسانى را از بندگانش كه خود را برتر مى‌بينند به وسيله اولياى خود كه در نظر آنها مستضعفند آزمايش مى‌كنند.

شرح و تفسير تكبّر براى هيچ‌كس روا نيست‌

به دنبال هشدارهايى كه امام عليه السّلام در بخش گذشته اين خطبه درباره پيروى از مستكبران و سركشان بيان فرمود، در اين بخش از خطبه، دست همه مخاطبان را گرفته و به اعماق تاريخ گذشته مى‌برد و سرگذشت امّتهاى مستكبر و سردمداران كبر و غرور را در آزمايشگاه بزرگ تاريخ به آنها نشان مى‌دهد و مى‌فرمايد: «از آنچه به امتهاى مستكبر پيشين از عذاب خدا و كيفرها و مجازاتهاى او رسيد عبرت بگيريد»؛ (فاعتبروا بما أصاب الأمم المستكبرين من قبلكم من بأس اللّه و صولاته، [1] و وقائعه و

[1]. «صولات» جمع «صول» بر وزن «قول» و به معناى پريدن و با قهر و غلبه بر چيزى مسلّط شدن است.