را از متكبران جدا سازد و با اينكه از همه آنچه در دلهاست باخبر و از اسرار نهان آگاه است، به آنها فرمود: «من بشرى از گل مى‌آفرينم آنگاه كه آفرينش او را كامل كردم و از روح خود در او دميدم همگى براى او سجده كنيد»، فرشتگان همه بدون استثنا سجده كردند جز ابليس كه تعصب و نخوت او را فراگرفت و به جهت خلقتش (از آتش) بر آدم افتخار كرد و به سبب اصل و ريشه‌اش نسبت به آدم تعصب ورزيد، از اين‌رو اين دشمن خدا، پيشواى متعصبان و سرسلسله مستكبران شد كه اساس تعصب را بنا نهاد و با خداوند در رداى جبروتيش به ستيز برخاست و لباس بزرگى و تكبر بر تن نمود و پوشش تواضع و فروتنى را از تن درآورد.

آيا نمى‌بينيد چگونه خداوند او را به سبب تكبّرش كوچك شمرد و بر اثر خود برتر بينى‌اش وى را پست و خوار گردانيد و به همين جهت او را در دنيا طرد كرد و در آخرت آتش فروزان دوزخ را برايش آماده ساخت؟

شرح و تفسير شيطان بنيانگذار اساس تعصب!

همان‌گونه كه در شأن ورود خطبه اشاره شد، هدف اصلى از بيان اين خطبه طولانى و مملو از اندرزهاى عالى و انسان‌ساز، مبارزه با كبر و غرور و تعصبهاى جاهلى و طائفى بوده كه در عصر آن حضرت، سرچشمه نزاعهاى خونين قبايل و افراد شده است. بدين جهت امام عليه السّلام خطبه را با حمد و سپاس الهى، همان خدايى كه عظمت و كبريا مخصوص ذات اوست آغاز مى‌كند و مى‌فرمايد: «حمد و ستايش مخصوص خداوندى است كه لباس عزت و عظمت را بر خود پوشانده و اين دو را ويژه خويش- نه مخلوقش- برگزيده است و آن را حد و مرز و حرم ميان خود و ديگران قرار داده، و براى جلال خويش برگزيده، و لعن و نفرين را بر بندگانى كه با او در اين دو صفت به منازعه و ستيز برمى‌خيزند قرار داده (و آنها را از رحمتش دور ساخته است)»؛ (ألحمد للّه الّذي لبس العزّ و الكبرياء، و