مهاجر واقعى است، زيرا هدف از هجرت كه شناخت حجت خدا در زمين است براى او حاصل شده و كسانى كه چنين نباشند مستضعف‌اند كه گاه معذورند و گاه غير معذور. آنها كه راه براى شناخت نداشته باشند جزء گروه اوّل‌اند (يعنى معذورند) و آنها كه راه براى شناخت داشته باشند و عمل نكنند جزو گروه دوّم‌اند (يعنى غير معذورند).

«مستضعف» در قرآن و روايات اسلامى به دو معنا اطلاق شده: كسانى كه از نظر زندگى مادى در فشارند؛ مانند آنچه در آيه پنج سوره قصص آمده، مى‌فرمايد: « «وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثِينَ» ما مى‌خواهيم بر مستضعفان زمين منت نهيم و آنان را پيشوايان و وارثان روى زمين قرار دهيم». اين آيه اشاره‌اى به داستان بنى اسرائيل و فرعونيان است و اصل كلّى را در باب مستضعفان بيان دارد.

دوم كسانى كه از نظر دينى در فشار واقع شده‌اند و قادر بر هجرت از محل زندگى خود نيستند؛ قرآن مجيد درباره آنها مى‌گويد: «وَ ما لَكُمْ لا تُقاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْيَةِ الظَّالِمِ أَهْلُها وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ نَصِيراً» [1] اين آيه ناظر به مسلمانان مكه است كه توانايى هجرت نداشتند و مشركان به آنها اجازه نمى‌دادند مراسم دينى خود را آزادانه انجام دهند. قرآن مسلمانان مدينه را تشويق به نجات آنها از چنگال مشركان مى‌كند و نام مستضعف بر آنها مى‌نهد.

گاه اين واژه در روايات معناى سومى نيز دارد و آن كسى است كه توانايى بر تحقيق از حقّ و شناخت آن را ندارد؛ خواه بر اثر ضعف فكرى باشد يا عدم دسترسى به منابع تحقيق. در روايتى از امام باقر عليه السّلام مى‌خوانيم كه از آن حضرت درباره مستضعف سؤال كردند، فرمود: «هو الّذى لا يهتدى حيلة إلى الكفر فيكفر و لا يهتدى سبيلا إلى‌

[1]. نساء، آيه 75.