است»؛ (ألا ينظرون إلى صغير ما خلق، كيف أحكم خلقه، و أتقن تركيبه، و فلق له السّمع و البصر، و سوّى‌ [1] له العظم و البشر [2]!).

در اينجا امام عليه السّلام به امور ششگانه‌اى درباره حيوانات و حشرات بسيار كوچك اشاره مى‌كند؛ آفرينش مستحكم، تركيب صحيح، دارا بودن گوش و چشم و نظم خاص استخوان و پوست. آرى در عين كوچكى، همه اعضا و ابزار مورد نياز در اختيار آنهاست و آنچه را خداوند به حيوان عظيمى همچون فيل و كرگدن داده، به آنها نيز به نسبت اندام و نيازشان بخشيده است و به يقين آفرينش اين موجودات كوچك به جهت ظرافت و دقت عجيبى كه در آنها به كار رفته از آفرينش موجودات عظيم مهمتر است.

آن‌گاه امام وارد مرحله دقيق‌ترى مى‌شود و از ميان موجودات كوچك به شرح بسيار جالبى درباره دو مخلوق صغير كه غالبا انسانها درباره آفرينش آن دو نمى‌انديشند مى‌پردازد؛ نخست درباره مورچه چنين مى‌فرمايد: «به اين مورچه نگاه كنيد با آن جثه كوچك و اندام ظريفش كه از كوچكى درست، با چشم ديده نمى‌شود و در انديشه نمى‌گنجد»؛ (انظروا إلى النّملة في صغر جثّتها، و لطافة هيئتها، لا تكاد تنال بلحظ البصر، و لا بمستدرك الفكر).

سپس مى‌افزايد: «ولى با اين حال چگونه روى زمين (ناهموار و پرسنگلاخ) راه مى‌رود و به روزيش دست مى‌يابد، دانه‌ها را (از راه‌هاى دور و نزديك) به لانه‌اش منتقل مى‌كند و در جايگاه مخصوص نگهدارى مى‌نمايد. در فصل گرما براى سرما و به هنگام توانايى براى روز ناتوانى ذخيره مى‌كند»؛ (كيف دبّت على أرضها، و صبّت على رزقها، تنقل الحبّة إلى حجرها، و تعدّها في مستقرّها. تجمع في حرّها لبردها، و في وردها [3] لصدرها [4]).

[1]. «سوّى» از ريشه «تسويه» به معناى نظام بخشيدن و مرتّب نمودن است.

[2]. «بشر» جمع «بشرة» يعنى ظاهر پوست تن و به معناى انسان نيز مى‌آيد.

[3]. «ورد» به معناى عطش و نيز آبگاه است و در اينجا كنايه از امكان و توانايى است.

[4]. «صدر» يعنى بازگشت از آبگاه و در اينجا كنايه از ناتوانى و فقدان است.