شرح و تفسير عذاب هولناك قيامت!

امام عليه السّلام به دنبال سفارشهاى مؤكّدى كه درباره تقوا و پرهيزكارى در بخش پيشين گذشت در اين بخش از خطبه اشارات تكان‌دهنده‌اى به كيفرهاى سخت آخرت و عذاب‌هاى هولناك دوزخ كرده، مى‌فرمايد: «بدانيد اين پوست نازك تن (انسان) طاقت آتش دوزخ را ندارد، بنابراين بر خويشتن رحم كنيد!»؛ (و اعلموا أنّه ليس لهذا الجلد الرّقيق صبر على النّار، فارحموا نفوسكم).

سپس با مقايسه‌اى ساده و روشن شدّت سوزش فوق العاده عذاب دوزخ را مجسّم مى‌سازد و مى‌فرمايد: «شما اين حقيقت را درباره خويش در مصائب دنيا آزموده‌ايد. آيا ناراحتى يكى از شما را كه خارى به بدنش فرومى‌رود و يا زمين خوردنى كه او را كمى مجروح مى‌سازد و يا ريگهاى داغ بيابان (در فصل گرما) كه او را آزار مى‌دهد، مشاهده كرده‌ايد؟ (شما با اين مصائب جزئى ناراحت مى‌شويد و گاه فريادتان بلند مى‌شود، حال فكر كنيد) چگونه خواهيد بود هنگامى كه در ميان دو طبقه از آتش در كنار سنگهاى گداخته، در مجاورت شيطان قرار گيريد؟»؛ (فإنّكم قد جرّبتموها في مصائب الدّنيا.

أفرأيتم جزع أحدكم من الشّوكة [1] تصيبه، و العثرة تدميه‌ [2]، و الرّمضاء [3] تحرقه؟

فكيف إذا كان بين طابقين‌ [4] من نار، ضجيع حجر، و قرين شيطان!).

[1]. «شوكة» به معناى خار است، سپس به سرنيزه‌هاى سربازان و بعد به هرگونه اسلحه اطلاق شده است و چون سلاح نشانه قدرت و شدت است به هرگونه قدرت، شوكت اطلاق مى‌شود.

[2]. «تدميه» از ريشه «ادماء» به معناى خارج ساختن خون از بدن است.

[3]. «رمضاء» به معناى شدت گرما و همچنين زمين‌ها و سنگهايى است كه بر اثر تابش آفتاب، داغ و سوزان مى‌شود.

[4]. «طابقين» تثنيه «طابق» است و به فتح و كسر باء هردو آمده و به معناى آجر بزرگ و طبقه ساختمان است و به چيزى كه نان روى آن مى‌پزند و يا غذا در آن سرخ مى‌كنند نيز گفته شده و گويا از واژه تابه فارسى، گرفته شده است.