شرح و تفسير به هوش باش!

امام عليه السّلام در اين بخش از خطبه بعد از هشدارهايى كه در بخش قبل آمد، به موعظه و نصيحت شنوندگان پرداخته و اندرزهاى بسيار سودمندى با عبارات كوتاه و پر معنايى بيان مى‌دارد. شنونده خود را مخاطب ساخته، مى‌فرمايد: «اى شنونده! از مستى خود به هوش آى و از غفلت بيدار شو و از عجله و شتاب خود (در امر دنيا) بكاه» (فأفق‌ [1] أيّها السّامع من سكرتك، و استيقظ من غفلتك، و اختصر من عجلتك).

اشاره به اين كه زرق و برق دنيا و مال و مقام و شهوت انسان را مست مى‌كند و در خواب غفلت، فرو مى‌برد و او را بدون مطالعه به شتاب وا مى‌دارد و اين امور سه گانه موجب انواع اشتباهات و خطاها و گناهان است. از آدم مست و خواب و شتابزده چه انتظارى جز اشتباه و خطا مى‌توان داشت؟! سپس مى‌افزايد: «در آن چه از زبان پيامبر امى صلّى اللّه عليه و آله به تو رسيده و راه فرارى از آن نيست، درست بينديش (و دستورات آن بزرگوار را به كار بند) و با كسى كه نسبت به اين دستورات مخالفت كند همراه مشو و او را به آن چه براى خود راضى شده واگذار!» (و أنعم الفكر فيما جاءك على لسان النّبىّ الأمّىّ‌

[2]- صلّى اللّه عليه و آله و سلّم- ممّا لا بدّ منه و لا محيص عنه؛ و خالف من خالف ذلك إلى غيره، و دعه و ما

[1] «افق» از ماده «افاقه» به معناى به هوش آمدن است.

[2] «امى» منسوب به «ام» يعنى مادر به معناى درس نخوانده است. گويى به همان حالتى كه از مادر متولّد شده باقى مانده و مكتب استاد را نديده. بديهى است درس نخواندن پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله به اين معناست كه علوم و دانش‌هاى آن حضرت همه الهى بود و به وسيله انسانى تعليم نيافته بود و به گفته شاعر:

در تفسير اين واژه ديدگاه‌هاى ديگرى هست كه شرح آن را در «تفسير نمونه»، جلد 6، ذيل آيه 157 سوره اعراف، مطالعه فرماييد.