بخشش و كمكى، متابعتش مى‌كنند؛ ولى من شما را كه بازماندگان اسلام و بقاياى انسان‌هاى با ارزشيد دعوت مى‌كنم و كمك‌ها و عطايايى به شما مى‌بخشم با اين حال، از گرد من پراكنده مى‌شويد و راه مخالفت با من را پيش مى‌گيريد» (أو ليس عجبا أنّ معاوية يدعو الجفاة [1] الطّغام‌ [2] فيتّبعونه على غير معونة و لا عطاء، و أنا أدعوكم- و أنتم تريكة [3] الإسلام، و بقيّة النّاس- إلى المعونة أو طائفة من العطاء، فتفرّقون عنّي و تختلفون عليّ؟).

در اين جا دو نكته شايان دقت است: نخست اين كه در تواريخ معروف است كه معاويه در بذل و بخشش‌هاى سياسى و جهت‌دار، بسيار فعّال بود؛ چگونه امام مى‌فرمايد: معاويه نه كمكى به افراد مى‌كند و نه عطايى به آن‌ها مى‌بخشد؟

پاسخ اين سؤال را بعضى از شارحان نهج البلاغه داده‌اند و آن اين كه معاويه معاملات سياسى خود را با سران قبايل و فرماندهان لشكر داشت و آن‌ها را به ارقام گزافى مى‌خريد و با توده مردم كارى نداشت؛ ولى على عليه السّلام براى رعايت عدالت، بيت المال را ميان همه تقسيم مى‌كرد و هزينه‌هاى جنگى را به همه جنگجويان اسلام مى‌پرداخت.

ديگر اين كه چرا معاويه با آن گونه تقسيم مال، مردم را بسيج مى‌كرد ولى با تعميم عطا و گسترش عادلانه كمك‌ها از سوى امير مؤمنان بسيج نمى‌شدند؟

پاسخ اين سؤال نيز چندان پيچيده نيست؛ اضافه بر سستى و بى‌وفايى كوفيان وفادارى شاميان هنگامى كه معاويه اموال را جمع مى‌كرد و به سران قبايل رشوه مى‌داد افراد قبيله با فرمان سرانشان بسيج مى‌شدند، ولى هنگامى كه امير مؤمنان على عليه السّلام به سران و افراد قبيله تقريبا يكسان مى‌داد سران ناراضى، سستى به خرج مى‌دادند و افراد

[1] «الجفاة» جمع «جافى» به معناى شخص خشن و كج خلق است و از ماده «جفا» گرفته شده است.

[2] «الطغام» جمع «طغامه» به معناى انسان‌هاى ضعيف الفكر و پست و اوباش است.

[3] «تريكه» از ماده ترك (رها كردن) به معناى شخص يا چيزى است كه باقى مانده است و منظور در اين جا باقى ماندگان از شخصيت‌هاى آغاز اسلام است.