سعادت جاويدانشان از آن ببرند.

سپس در ادامه اين سخن، امام عليه السّلام به حديث پر معنايى از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله استدلال مى‌كند و مى‌گويد: «رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله فرمود: ايمان هيچ بنده‌اى صاف و استوار نخواهد شد تا قلبش صاف شود و هيچ گاه قلبش صاف و استوار نمى‌شود تا زبانش چنين گردد» (و لقد قال رسول اللّه- صلّى اللّه عليه و آله-: «لا يستقيم إيمان عبد حتّى يستقيم قلبه. و لا يستقيم قلبه حتّى يستقيم لسانه»).

رابطه‌اى كه ميان اصلاح زبان و قلب و ايمان در اين حديث آمده، دقيق و حساب شده است. تجربه نشان داده كه آلودگى زبان به انواع گناهان و سخنان لغو و بيهوده، قلب را تاريك و روح را تهى از معنويت مى‌كند و بديهى است هنگامى كه قلب، تاريك شود جاى درخشش نور ايمان نخواهد بود. قرآن مجيد در يك تعبير حساب شده مى‌گويد: « «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلًا سَدِيداً يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمالَكُمْ»؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، تقواى الهى پيشه كنيد و سخن حق بگوييد تا خدا اعمال شما را اصلاح كند». [1] بنابر اين رابطه لازم و ملزوم بودن اصلاح زبان و اصلاح قلب و اصلاح ايمان، يك رابطه روشنى است؛ هر چند بعضى از شارحان نهج البلاغه در توجيه آن به زحمت افتاده‌اند.

البتّه نمى‌توان انكار كرد كه عكس اين معنا نيز صادق است؛ يعنى قوّت ايمان؛ باعث نورانيّت قلب و نورانيّت قلب، باعث اصلاح زبان مى‌شود و به تعبير روشن‌تر اين امور سه گانه، تأثير متقابل در يكديگر دارد؛ ولى آن چه در حديث پيامبر صلّى اللّه عليه و آله آمده بارزتر است.

آن چه در جمله‌هاى بالا آمد همه مربوط به اصلاح زبان بود كه مهم‌ترين گام در راه خودسازى و قرب الى اللّه است. آن گاه امام عليه السّلام به سه موضوع مهم ديگر در پايان اين عبارت از خطبه اشاره كرده، مى‌فرمايد: «هر كس از شما بتواند خدا را در حالى ملاقات كند كه دستش از خون و اموال مسلمانان پاك باشد و زبانش از تعدى بر آبروى آنان سالم‌

[1] سوره احزاب، آيات 70 و 71.