تعبير ديگر اكثر طاعات، با مشكلاتى توأم است و غالب معاصى هوس انگيز و همراه با لذّات است.

اين نكته نيز شايان دقت است كه اين حكم غالبى در مورد توده‌هاى مردم است و گر نه اولياء اللّه و پويندگان راه حق به جايى مى‌رسند كه از هر طاعتى لذت مى‌برند و به آن عشق مى‌ورزند و از هر گناهى نفرت دارند و ناراحت مى‌شوند؛ همان گونه كه در روايتى از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله مى‌خوانيم: «أفضل النّاس من عشق العبادة فعانقها [1]؛ برترين مردم كسى است كه عاشق عبادت باشد و آن را در آغوش گيرد». و از آن جا كه مخاطبان امام عليه السّلام توده‌هاى مردمند، نه فقط خاصان و مقربان درگاه خدا تعبير ياد شده به صورتى كه ملاحظه گرديد ذكر شده است.

صدر خطبه نيز شاهد و گواه اين مطلب است. قرآن مجيد نيز درباره نماز و روزه مى‌گويد: « «وَ إِنَّها لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخاشِعِينَ»؛ اين كار (استعانت به نماز و روزه) كار مشكلى است، جز براى خاشعان» [2].

سؤال: در تفسير امر به معروف و نهى از منكر گفته مى‌شود معروف به معناى شناخته شده است؛ زيرا نيكى‌ها با روح انسان آشناست و منكر به معناى ناشناخته است؛ چرا كه روح انسان با بدى‌ها ناآشناست. آيا اين تفسير مشهور با آن چه در عبارت ياد شده نقل شده منافات ندارد؟

با كمى دقت روشن مى‌شود منافاتى در ميان نيست؛ زيرا شناخته بودن نيكى‌ها و ناشناخته بودن بدى‌ها از نظر درك كلى با جاذبه‌هاى گناه و دافعه‌هاى اطاعت منافاتى ندارد؛ مثلا همه ما از علم، لذت مى‌بريم و از جهل متنفريم؛ ولى تحصيل علم مشكلات زيادى دارد كه گاه افرادى از آن چشم مى‌پوشند و در تنبلى آسايشى است كه گاه افرادى به سوى آن جذب مى‌شوند.

[1] اصول كافى، جلد 2، صفحه 83.

[2] بقره، آيه 45.