شرح و تفسير بهشت در ناراحتى‌ها و جهنم در شهوات پيچيده شده است‌

امام عليه السّلام در آغاز اين خطبه مردم جهان را مخاطب ساخته، مى‌فرمايد: «از آن چه خداوند بيان فرموده، بهره گيريد و از مواعظ و اندرزهاى او پند پذيريد و نصايح او را (با جان و دل) قبول كنيد» (انتفعوا ببيان اللّه، و اتّعظوا بمواعظ اللّه، و اقبلوا نصيحة اللّه).

ممكن است بگوييم كه هر سه جمله، يك حقيقت را با عبارات مختلف بيان مى‌كند؛ ولى اين احتمال نيز وجود دارد كه هر يك از اين جمله‌هاى سه گانه به مطلب تازه‌اى اشاره مى‌كند. در مرحله نخست، مردم را به بهره‌گيرى از بيانات الهى دستور مى‌دهد كه اشاره به اوامر و نواهى است و در مرحله دوّم از مواعظ الهى يعنى تشويق و ترغيب‌ها و بشارت و انذارهايى كه انگيزه اطاعت و ترك عصيان است، سخن مى‌گويد. بخش سوّم، مرحله خير خواهى است كه مصالح و بركات اطاعت و ترك معصيت را- كه عايد مطيعان مى‌گردد- بيان مى‌كند؛ به اين ترتيب، مراحل سه گانه‌اى براى پيمودن مسير قرب الى اللّه بيان شده است.

جالب توجّه اين كه در هر سه جمله، واژه اللّه تكرار شده؛ در حالى كه ممكن بود در دو جمله از ضمير استفاده شود و اين براى بيان اهمّيّت مواعظ و نصايح الهى است كه مردم با شنيدن نام مبارك پروردگار، به مواعظ و نصايح او اهمّيّت بيش‌ترى مى‌دهند.

در ادامه اين سخن، امام عليه السّلام به دليل و برهانى متوسّل مى‌شود و مى‌فرمايد: «چه اين كه خداوند با دليل‌هاى روشن، راه عذر را به روى شما بسته و حجّت را تمام كرده است.

اعمالى را كه دوست دارد و آن چه را از آن ناخوش دارد براى شما تبيين نموده است تا از آن‌ها تبعيّت كنيد و از اين‌ها دورى گزينيد» (فإنّ اللّه قد أعذر إليكم بالجليّة، و اتّخذ عليكم الحجّة، و بيّن لكم محابّه‌ [1] من الأعمال، و مكارهه منها، لتتّبعوا هذه،

[1] «محابّ» جمع «محبّ» (از ماده حبّ) به معناى محبوب و امر دوست داشتنى است.