نخست مى‌فرمايد: «خداوند، آفريدگانى شگفت‌انگيز از حيوان و جماد، ساكن و متحرك، ابداع كرد» (ابتدعهم خلقا عجيبا من حيوان و موات، و ساكن و ذي حركات).

منظور از موات، جمادات است؛ همچون زمين و آسمان، ستاره‌ها و ماه و خورشيد كه بعضى ساكن‌اند و بعضى حركت‌دار. (هر چند از يك نگاه همه داراى حركتند).

منظور از ابداع، آفرينش بدون سابقه است و اين موضوع بسيار مهمى است؛ زيرا تمام صنعتگران و نقّاشان آن چه را مى‌سازند و يا به تصوير مى‌كشند، تقليدى است از جهان خلقت؛ به طور واضح و ساده يا پيچيده و مركب. تنها خدا است كه آفرينش او بى‌سابقه است؛ آن هم آفرينشى با اين تنوع و تكثّر عجيب.

سپس به شرح اين سخن پرداخته، مى‌فرمايد: «نمونه‌هايى از شواهد آشكار بر صنعت دقيق و قدرت عظيمش را اقامه كرد؛ آن گونه كه عقل‌ها مطيع و معترف و تسليم او گشتند و دلايل يگانگى او در گوش‌هاى ما طنين انداز شد» (و أقام من شواهد البيّنات على لطيف صنعته، و عظيم قدرته، ما انقادت له العقول معترفة به، و مسلّمة له، و نعقت‌ [1] في أسماعنا دلائله على وحدانيّته).

به راستى اگر انسان، كمى با علوم طبيعى آشنا باشد و با دقّت به بررسى شگفتى‌هاى موجودات اين جهان بپردازد، بى‌اختيار زبانش به مدح و ستايش پروردگار گشوده مى‌شود و همان گونه كه مولاى متقيان عليه السّلام فرمود، به عظمت خدا اعتراف مى‌كند و در برابر او تسليم مى‌شود.

به دنبال اين سخن، امام عليه السّلام ذرّه‌بين انديشه را بر بخش خاصى از شگفتى‌هاى جهان- كه پر از اسرار و لطايف است- مى‌اندازد و از جهان پرندگان سخن مى‌گويد و تنوع عجيب آن‌ها را شرح مى‌دهد و مى‌فرمايد: «و اشكال گوناگونى از پرندگان را آفريد؛ پرندگانى كه‌

[1] «نعقت» از ماده «نعق» (بر وزن برق) در اصل به معناى صداى كلاغ است؛ سپس به صداهايى كه براى حركت حيوانات و امر و نهى آن‌ها گفته مى‌شود، اطلاق شده است.