آرى! هنگامى كه صحنه اجتماع از دانشمندان خالى شود، رشته سخن به دست ظالمان بى منطق مى‌افتد و هر چه مى‌خواهند مى‌گويند و مردم مجبورند عملى كنند.

فتنه به اندازه‌اى فراگير مى‌شود كه آبادى‌هاى كوچك و دورترين نقاط را تسخير مى‌كند.

و در ادامه اين سخن درباره خطرهاى فوق العاده اين فتنه مى‌فرمايد: (وضع به گونه‌اى خواهد بود كه) «افراد پياده و تنها در غبار آن گم مى‌شوند و گروه سواران در مسير آن نابود مى‌گردند!» (يضيع في غبارها الوحدان، و يهلك في طريقها الرّكبان).

اشاره به اين كه فتنه به اندازه‌اى عظيم و سنگين است كه غبار آن براى نابود كردن مخالفان محدود كافى است و مخالفان كثير و متشكل نيز هنگامى كه در مسير آن قرار گرفتند در هم كوبيده مى‌شوند و هيچ كس را ياراى مقابله با آن نيست.

بعضى از شارحان در تفسير اين جمله گفته‌اند: منظور از «وحدان» فضلا و دانشمندانند كه به غبار شبهه‌ها گرفتار مى‌شوند و حق را از دست مى‌دهند و «ركبان» كنايه از گروه‌هاى نيرومند است كه آن‌ها هم تاب مقاومت در برابر فتنه گران ندارند و از ميان برداشته مى‌شوند؛ ولى تفسير اوّل صحيح‌تر به نظر مى‌رسد؛ چرا كه «وحدان» اشاره به افراد تنها يا پياده نظام است و «ركبان» به افراد قوى يا سواره نظام گفته مى‌شود.

و در ادامه مى‌فرمايد: «اين فتنه با تلخى‌ها و با شدت وارد مى‌شود و خون‌هاى تازه مى‌دوشد، علايم دين را خراب مى‌كند و رشته‌هاى يقين را از هم مى‌گسلد، (به گونه‌اى كه) عاقلان از آن مى‌گريزند و پليدان، تدبير آن را به دست مى‌گيرند!» (ترد بمرّ القضاء، و تحلب عبيط [6] الدّماء، و تثلم منار الدّين، و تنقض عقد اليقين، يهرب منها الأكياس، و يدبّرها الأرجاس).

آرى! هنگامى كه هوشمندان و دانشمندان از صحنه اجتماع كنار زده شوند و ناپاكان،

[6] «عبيط» از ماده «عبط» (بر وزن خبط) به معناى سر بريدن حيوان است و دم عبيط به خون تازه مى‌گويند كه از بدن انسان يا حيوان جارى مى‌شود.