تعجّبى باقى نگذارده و كژى و انحراف بسيار به بار آورد!» (و لا غرو [1] و اللّه، فيا له خطبا يستفرغ‌ [2] العجب، و يكثر الأود! [3]).

ممكن است در اوّلين نگاه، صدر و ذيل اين عبارت، متناقض پنداشته شود؛ ولى در واقع، نوعى فصاحت و بلاغت در آن به كار رفته است؛ همانند چيزى كه شاعر در شعرش آورده است؛ مى‌گويد:

«آن روز كه با آن‌ها (دشمنان) درگير شدند و دنبال كردند من قدم به ميدان گذاشتم و آن قدر از وضع آن‌ها تعجّب كردم كه نزديك بود تعجّب نكنم».

يعنى به قدرى تعجّب كردم كه ديگر تعجّبى براى من باقى نماند و طبق ضرب المثل معروف «الشّى‌ء إذا تجاوز حدّه إنقلب ضدّه؛ چيزى كه از حد خود بگذرد به ضدّش منقلب مى‌شود».

جمله «يكثر الأود» اشاره به اين است كه با حكومت افرادى همچون فرزند ابى سفيان، جامعه اسلامى به كلّى از راه راست منحرف مى‌گردد و كژى و انحراف در همه چيز و همه جا ظاهر مى‌شود.

آن گاه امام عليه السّلام به شرح اين مطلب پرداخته، مى‌فرمايد: «آن‌ها كوشيدند نور خدا را كه از چراغش مى‌درخشيد، خاموش سازند و مجراى فوران چشمه فيض الهى را مسدود كنند و اين آب زلال را ميان من و خودشان به بيمارى‌ها و سموم آلوده سازند» (حاول‌

[1] «غرو» به معناى تعجّب است.

[2] «يستفرغ» از ماده «فراغ» در اين جا به معناى بيرون ريختن است و مفهوم جمله «يستفرغ العجب» اين است كه هر گونه تعجّب را بيرون مى‌ريزد و جايى براى آن باقى نمى‌گذارد.

[3] «أود» از مادّه «أود» (بر وزن قول) به معناى كج شدن گرفته شده و «أود» (بر وزن سند) به معناى كجى است.

[4] شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، جلد 9، صفحه 247.