جمله «أنّ عليكم رصدا من أنفسكم ...» اشاره به گواهى اعضاى پيكر انسان و حتى پوست تن او در قيامت است؛ آن گونه كه قرآن مى‌گويد: « «يَوْمَ تَشْهَدُ عَلَيْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَيْدِيهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ بِما كانُوا يَعْمَلُونَ»؛ روزى كه زبان‌ها و دست‌ها و پاهاى آن‌ها بر ضدّ آن‌ها گواهى مى‌دهد و اعمالشان را بازگو مى‌كند». [1] و نيز مى‌فرمايد: « «حَتَّى إِذا ما جاؤُها شَهِدَ عَلَيْهِمْ سَمْعُهُمْ وَ أَبْصارُهُمْ وَ جُلُودُهُمْ بِما كانُوا يَعْمَلُونَ وَ قالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَيْنا قالُوا أَنْطَقَنَا اللَّهُ الَّذِي أَنْطَقَ كُلَّ شَيْ‌ءٍ»؛ وقتى (كنار آتش دوزخ) مى‌رسند گوش‌ها و چشم‌ها و پوست‌هاى تنشان به آن چه مى‌كردند گواهى مى‌دهند. به پوست‌هاى تنشان مى‌گويند: چرا بر ضدّ ما گواهى داديد آن‌ها جواب مى‌دهند: همان خدايى كه هر موجودى را به نطق درآورده، ما را گويا ساخته است». [2] با توجه به اين كه «رصد» به معناى مراقب است و «عيونا» به معناى ديده‌بان‌ها، روشن مى‌شود كه اين دو از قبيل اجمال و تفصيل است؛ يعنى مراقبان اعمال انسان در درجه اوّل، همان اعضا و جوارح اويند كه در قيامت به نطق مى‌آيند و تمام اعمال را گواهى مى‌دهند. اين كه جمعى از شارحان نهج البلاغه «رصد» را به معناى وجدان اخلاقى انسان گرفته‌اند كه او را بر بدى‌ها ملامت مى‌كند، اشتباه است؛ زيرا وجدان قاضى درون است؛ نه مراقب و گواه كه در مفهوم «رصد» نهفته است.

آيا اين گواهى با زبان قال و نطق معمولى است و يا با زبان حال و شهادت آثار است؟

هر دو احتمال ممكن است؛ چرا كه انسان هر عملى انجام مى‌دهد در تمام اعضاى او اثر مى‌گذارد و در قيامت، اين آثار بازگو كننده تمام اعمالى است كه انسان در طول عمر خود انجام داده و نيز قابل تبديل به امواج صوتى است كه همگان آن را بشنوند.

و جمله «و حفّاظ صدق ...» اشاره به فرشتگانى است كه مأمور ثبت و ضبط اعمال‌

[1] نور، آيه 24.

[2] فصلت، آيات 20 و 21.