موجودات زنده را فشرده مى‌كند، چشمان آن‌ها را باز و گسترده مى‌سازد چگونه چشمان آن‌ها آن قدر ناتوان است كه نمى‌تواند از نور خورشيد پرفروغ بهره گيرد؟ و به راه‌هاى خود هدايت شود و در پرتو روشنايى آفتاب، به مقصود شناخته شده خود برسد، چگونه درخشش شعاع آفتاب آن‌ها را از حركت در ميان امواج روشنايى باز داشته، و آنان را در پناه‌گاه خود، از حركت صبحگاهان به همراه نور پنهان ساخته است؟ (آرى)، به هنگام روز پلك‌هاى چشمانش روى هم مى‌افتد، اما شب را براى خود چراغ روشن قرار مى‌دهد تا بدين وسيله روزهاى خود را به دست آورد.

نه تاريكى شديد شب چشمانشان را از ديدن باز مى‌دارد و نه ظلمت شديد آن از حركت آن‌ها در شب مانع مى‌شود.

هنگامى كه خورشيد نقاب را از چهره برگرفت و روشنايى روز آشكار شد و نور خود را درون لانه سوسمارها پاشيد (اين پرنده عجيب) پلك‌هاى خود را بر هم مى‌نهد و به آن چه در تاريكى براى ادامه زندگى فراهم ساخته است قناعت مى‌كند! پاك و منزه است خدايى كه شب را براى آن‌ها روز و زمان تلاش براى معاش قرار داده و روز را هنگام آسايش و آرامش.

شرح و تفسير اين پرنده عجيب و استثنايى‌

امام عليه السّلام بعد از بيانات كلى و جامعى كه در بخش قبل درباره آفرينش عالم هستى به امر پروردگار بيان فرمود در اين بخش از خطبه انگشت روى يكى از عجيب‌ترين و شگفت‌انگيزترين مخلوقات الهى مى‌گذارد و آن خفّاش و شب‌پره است كه همه چيز او استثنايى است، گرچه اگر درست بينديشيم همه موجودات شگفت انگيز است؛ ولى موجودات استثنايى از آن هم شگفت‌انگيزتر مى‌باشد.

امام عليه السّلام مخصوصا روى دو قسمت از جنبه‌هاى استثنايى اين حيوان تكيه مى‌كند: