مرحله قدم بگذاريم و يك گام به پيش برويم دو گام به عقب بر مى‌گرديم و به گفته آن شاعر نكته سنج:

هر زمان فكر من يك وجب به تو نزديك شود يك ميل فرار مى‌كند.

و به عقب بر مى‌گردد، در تاريكى‌ها غرق مى‌شود و راهى به جلو پيدا نمى‌كند.

اين موضوع به آن مى‌ماند كه انسان منبع نور فوق العاده شديد و خيره كننده‌اى را ببيند، آهسته به آن نزديك شود، ناگهان برق خيره كننده نور، چنان او را تكان دهد كه سراسيمه به عقب برگردد.

به يقين با توجه به آن چه گفته شد هر گونه تشبيه و اندازه‌گيرى وصفى از كنه ذات او كنيم به راه خطا مى‌افتيم؛ چرا كه او را تشبيه به مخلوقات كرده‌ايم و گرفتار نوعى شرك شده‌ايم. در سوّمين وصف، اشاره‌اى به آفرينش خداوند كرده، مى‌فرمايد: «آفريدگان را بدون نمونه قبلى و مشورت با مشاورى و بدون يارى كمك كارى آفريد، و آفرينش موجودات به فرمان او كامل شد. همه اطاعتش را پذيرفتند و فرمانش را اجابت نمودند و رد نكردند و رام و تسليم وى شدند و به مخالفت برنخاستند» (خلق الخلق على غير تمثيل، و لا مشورة مشير، و لا معونة معين، فتمّ خلقه بأمره، و أذعن‌ [1] لطاعته، فأجاب و لم يدافع، و انقاد و لم ينازع).

قابل توجه اين كه تمام ابداعات انسانى برگرفته از نقشه‌هاى قبلى در جهان طبيعت است. گاه عين آن را به وجود مى‌آورد و گاه در ميان چند چيز پيوند مى‌دهد و چند صورت را با هم تركيب مى‌كند و اشكال تازه‌اى مى‌آفريند؛ ولى هيچ يك در واقع تازه نيست؛ اما هنگامى كه به جهان آفرينش بنگريم ميليون‌ها انواع گياه و حيوان دريايى و صحرايى و پرندگان و اشياى ديگر، كه هر يك طرحى نو و بديع دارد، به فرمان او آفريده شده است.

[1] «أذعن» از ماده «اذعان» به معناى اقرار كردن و فرمان بردن است.