مشقت را به جاى استراحت و تشنگى را به جاى سيرابى پذيرفته‌اند، سر آمد زندگى را نزديك مى‌دانند، از اين رو در انجام اعمال نيك شتاب دارند و آرزوهاى دور و دراز را دروغ مى‌شمرند، از اين رو همواره پايان زندگى و مرگ را در نظر دارند.

شرح و تفسير برترين فضيلت انسان‌

امام عليه السّلام بعد از مقدمه متين و محكم و حساب شده‌اى كه در بخش اوّل اين خطبه بيان فرمود در اين بخش به سراغ مهمترين فضيلت انسان‌ها مى‌رود كه همان تقوا است. نخست به آثار اخروى آن اشاره كرده مى‌فرمايد: «اى بندگان خدا! شما را به تقوا سفارش مى‌كنم كه زاد و توشه (سفر آخرت) است و هم پناهگاه (در برابر عذاب الهى)، زاد و توشه‌اى كه انسان را به مقصد مى‌رساند، و پناهگاهى كه او را (از خطرات) رهايى مى‌بخشد» (أوصيكم، عباد اللّه، بتقوى اللّه الّتي هي الزّاد و بها المعاذ: زاد مبلغ، و معاد منجح).

بديهى است انسان در سفرهاى طولانى و پر خوف و خطر نياز به دو چيز دارد: زاد و توشه كافى و منزلگاه‌هايى كه او را از خطرات حفظ كند.

همان گونه كه قرآن مجيد مى‌فرمايد: «وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوى‌»؛ زاد و توشه برگيريد و بهترين زاد و توشه، تقواست» [1] و در داستان يوسف عليه السّلام هنگامى كه بر لب پرتگاه گناه قرار گرفت، از نيروى تقوا براى نجات خود، استفاده كرد، قرآن مى‌گويد: « «قالَ مَعاذَ اللَّهِ»؛ گفت به خدا پناه مى‌برم» [2] و راستى تقوا پناهگاهى است، مطمئن و محكم، در برابر سيل خروشان هواى‌

[1] بقره، آيه 197.

[2] يوسف، آيه 23.