شرح و تفسير ويژگيهاى ياران مخلص پيامبر صلّى اللّه عليه و آله‌

در اين بخش از خطبه شارحان «نهج البلاغه» راههاى مختلفى را پيموده‌اند زيرا اوصافى كه در اين بخش آمده و ضمايرى كه در آن وجود دارد، هماهنگ به نظر نمى‌رسد، به همين جهت بعضى از شارحان، جمله‌هايى را در تقدير گرفته‌اند و اين ناهماهنگى را مربوط به جداسازى و گزينش‌هاى مختلف «سيّد رضى» دانسته‌اند كه اگر آن مرحوم تمام خطبه را نقل كرده بود، چه بسا اين ناهماهنگى ديده نمى‌شد.

به هر حال آنچه مناسب‌تر در تفسير اين بخش به نظر مى‌رسد اين است كه امام عليه السّلام نظر به مردم عصر جاهليّت و سپس دوران ظهور پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله دارد و در اين رابطه اهل آن زمان را به سه گروه تقسيم فرموده است: گمراهان، افراد ضعيف الايمان و مؤمنان شجاع و قوى الايمان.

درباره گروه اوّل مى‌فرمايد: «مدتى طولانى به آنها مهلت داده شد تا رسوايى را به سر حد نهايى برسانند و مستحق دگرگونى (نعمت‌هاى الهى و مجازات او) گردند» (و طال الأمد بهم ليستكملوا الخزي، و يستوجبوا الغير [1]).

آرى گاه مى‌شود كه خداوند كسانى را كه در راه عصيان و طغيان اصرار دارند به حال خود وامى‌گذارد تا رسوايى را به حد اعلا برسانند و مستوجب كيفر الهى شوند. آيات قرآن نيز در موارد مختلفى به آنها اشاره كرده و مجازات آنها را «استدراجى» مى‌شمرد.

سپس به گروه دوّم و سوّم اشاره كرده مى‌فرمايد: «هنگامى كه اجل آنها (گروه‌

[1] «غير» جمع «غيره» (مثل سير جمع سيره) به معنى دگرگونى‌ها و حوادث روزگار است كه موجب تغييراتى در نعمتها مى‌شود و بعضى گفته‌اند: «غير» مفرد است نه جمع.