آرى! « «كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ»، هر انسانى طعم مرگ را مى‌چشد» [1] و «كُلُّ مَنْ عَلَيْها فانٍ وَ يَبْقى‌ وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ»؛ «تمام آنها كه روى زمين زندگى مى‌كنند سرانجام فانى مى‌شوند و جز ذات پاك خدا باقى نمى‌ماند» [2] و در هر چيز، انسان شك كند در مرگ، جاى شكّ و ترديد نيست:

«وَ اعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّى يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ» [3]».

و در ادامه سخن مى‌افزايد: «از كسانى كه (پيش از شما در دنيا بودند و) مى‌گفتند: «چه كسى از ما نيرومندتر است» پند گيريد، (آرى) آنها را به سوى قبرشان بردند در حالى كه اختيارى از خود نداشتند و در درون قبرهايشان وارد ساختند در حالى كه مهمان نبودند» (و اتّعظوا فيها بالّذين قالوا: «مَنْ أَشَدُّ مِنَّا قُوَّةً» [4]، حملوا إلى قبورهم فلا يدعون ركبانا [5]، و أنزلوا الأجداث‌ [6] فلا يدعون ضيفانا).

اين سخن اشاره به آيه 15 سوره «فصّلت» است كه مى‌فرمايد: «فَأَمَّا عادٌ فَاسْتَكْبَرُوا فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ وَ قالُوا مَنْ أَشَدُّ مِنَّا قُوَّةً»؛ قوم عاد به ناحق در زمين تكبّر ورزيدند و گفتند: چه كسى از ما نيرومندتر است؟» (زيرا آنها داراى جثّه‌هاى قوى و پولادين و خانه و كاخها در دل كوهها بودند و همين آنها

[1] عنكبوت، آيه 57.

[2] رحمن، آيه 27 و 28.

[3] حجر، آيه 99.

[4] فصّلت، آيه 15.

[5] «ركبانا» بعضى از شارحان «نهج البلاغه» گفته‌اند كه عادت عرب بر اين بوده، كسانى را كه سوار بر مركب مى‌شدند، ركبان (سواران) مى‌ناميدند و هنگامى كه پياده مى‌شدند «ضيفان» (مهمانان). ولى مردگانى را كه به سوى قبرهايشان مى‌برند و سپس وارد قبر مى‌شوند، نه ركبانند و نه ضيفان.

[6] «اجداث»، جمع «جدث» (بروزن قفس) به معناى قبر است.