سپس به دومين واجب پرداخته مى‌فرمايد: «و جهاد در راه او، چرا كه جهاد قلّه رفيع اسلام است». (و الجهاد في سبيله، فإنّه ذروة [1] الإسلام).

«جهاد» در اينجا معناى وسيعى دارد كه علاوه بر جهاد نظامى و مقابله مسلّحانه با دشمن، شامل جهاد علمى و تبليغى و امر به معروف و نهى از منكر و هر گونه تلاش و كوشش مفيد و سازنده براى پيشبرد اهداف اسلامى و حتّى جهاد با نفس مى‌شود و تعبير به «ذورة الإسلام» «قلّه رفيع اسلام» اشاره به اين است كه تا جهاد همه جانبه نباشد، كارى از پيش نخواهد رفت. امام عليه السّلام در تعبير ديگرى كه در اواخر نهج البلاغه آمده است و ناظر به بيان فلسفه احكام است درباره جهاد مى‌فرمايد: «و الجهاد عزّ للإسلام؛ خداوند جهاد را براى عزّت و سربلندى اسلام و مسلمين قرار داده است». [2] گرچه دشمنان اسلام سعى دارند با سوء استفاده و سوء تفسير از واژه جهاد، اسلام را به خشونت متّهم سازند؛ ولى از اين نكته غافلند كه جهاد يعنى: «تلاش براى زنده ماندن در مقابل عوامل مزاحم» در نهاد و طبيعت هر موجود زنده‌اى افتاده است. در درون وجود ما اگر نيروهاى جهادگر، كه كارشان دفاع از سلامت انسان در مقابل هزاران هزار ميكروب مزاحم، كه شب و روز از طرق مختلف وارد بدن انسان مى‌شود، نبودند؛ زندگى كردن حتّى يك روز براى ما مشكل بود و بيمارى «ايذر» كه امروز خطرناكترين بيمارى شمرده مى‌شود، چيزى جز از كار افتادن نيروى دفاعى بدن نيست. جامعه‌اى كه جهاد را از دست بدهد شبيه كسى است كه به اين بيمارى مبتلا شده و مورد تهاجم انواع مشكلات قرار مى‌گيرد.

حقيقت اين است آنها كه جهاد اسلامى را نشانه گرفته‌اند، به خوبى مى‌دانند تا اين اصل در ميان مسلمانان زنده است، سلطه بر آنان ممكن نيست و اگر جهاد تحت‌

[1] «ذروه» (بر وزن قبله، و بر وزن قدوه) به معناى قسمت بالاى هر چيزى است و به كوهان شتر و قلّه كوهها اطلاق مى‌شود.

[2] نهج البلاغه، حكمت 252.