شايسته مقام تو نمى‌دانستند) و به خوبى مى‌فهميدند كه حقّ عبادتت را هرگز انجام نداده‌اند و آن گونه كه سزاوار مقام توست، اطاعت ننموده‌اند.

شرح و تفسير عظمت و عبوديّت فرشتگان‌

با توجّه به اينكه امام عليه السّلام در بخش سابق اين خطبه سخن از عظمت خلق خداوند و ملكوت آسمان‌ها به ميان آورد و آنچه را مى‌بينيم در برابر آنچه از ما پنهان است، كوچك شمرد! در اين بخش از خطبه به بعضى از بزرگترين آفريدگان خداوند يعنى فرشتگان اشاره كرده، مى‌فرمايد: «از جمله آنها فرشتگانى هستند كه آنها را در آسمان‌هاى خود سكونت بخشيدى و از زمينت بالا بردى». (من ملائكة [1] أسكنتهم سماواتك، و رفعتهم عن أرضك).

بى‌شك، فرشتگان پروردگار منحصر به ساكنان آسمان‌ها نيستند و در زمين فرشتگانى وجود دارند كه حافظ اعمال مردم يا تدبير امورى به فرمان پروردگار مى‌كنند و يا مسئوليّت قبض ارواح را بر عهده دارند؛ ولى با توجّه به اينكه امام عليه السّلام در عبارت بالا حكم كلّى درباره فرشتگان بيان نفرموده، بلكه سخن از گروهى از آنها به ميان آورده است، مشكلى ايجاد نمى‌شود و اينكه جمعى از شارحان نهج البلاغه در اينجا دست به توجيهاتى زده‌اند، هيچ ضرورتى ندارد.

سپس در ادامه اين سخن به اوصاف فرشتگان پرداخته و بخشى از صفات ثبوتيّه و سلبيه آنها را بيان مى‌فرمايد. در قسمت اوّل مى‌گويد: «آنها از همه مخلوقات تو، نسبت به تو آگاه‌ترند و بيشتر از همه از تو خائفند و از همه به تو نزديكترند». (هم أعلم خلقك بك، و أخوفهم لك، و أقربهم منك).

[1] بنابر آنچه در بالا آمده «من» به اصطلاح «تبعضيّه» است و اشاره به بخشى از مخلوقات عظيم خداوند است كه در فراز سابق اين خطبه آمده است.