پويندگان آن هويدا گشته است. (و به اين ترتيب، امروز حجّت بر همه كس تمام شده است)». (قد انجابت‌ [1] السّرائر لأهل البصائر، و وضحت محجّة الحقّ لخابطها). [2] و در ادامه مى‌افزايد: «رستاخيز، نقاب را از چهره برداشته، و نشانه‌هاى آن، براى جستجوگران هوشيار آشكار گشته است». (و أسفرت‌ [3] السّاعة عن وجهها، و ظهرت العلامة لمتوسّمها).

ممكن است منظور از ظهور علامات قيامت، همان بعثت پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله- كه خاتم انبيا و آخرين فرد از سلسله پيامبران خداست- و همچنين آشكار شدن فتنه‌ها در جهان اسلام و در صفحه روى زمين، بوده باشد و اين مطلب منافات با گذشتن هزار سال و بيشتر، از آن زمان ندارد؛ چرا كه در قياس با عمر دنيا، اين مقدار از زمان، مقدار كوتاهى است.

در حديثى نيز از پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله مى‌خوانيم: «بعثت أنا و السّاعة كهاتين- و ضمّ السّبّابة و الوسطى-؛ بعثت من و قيامت همانند اين دو است- و اشاره به دو انگشت مبارك سبّابه و وسطاى خويش نمود-» [4].

بنابر اين، با آشكار شدن اسرار درون و روشن شدن راه حق و نزديك شدن قيامت، جاى اين است كه همه غافلان از خواب غفلت بيدار شوند! از گناهان خود به درگاه خدا توبه كنند و راه حق را پيش گيرند؛ ولى با اين حال، امام عليه السّلام از عدم‌

[1] «إنجابت» از مادّه «جوب» (بر وزن قوم) و «جوبه» (بر وزن توبه) به معناى قطع كردن و بريدن است و پاسخ كلام را از اين رو «جواب» مى‌گويند كه سؤال را قطع مى‌كند و به آن پايان مى‌دهد و هنگامى كه اين كلمه به باب انفعال مى‌رود، به معناى انكشاف و آشكار شدن است و در خطبه بالا به همين معنا آمده است.

[2] «خابط» از مادّه «خبط» گاه به معناى ضرب شديد آمده و گاه به معناى راه سپردن بدون هدايت، همچون كسى كه در شب بدون چراغ طىّ طريق مى‌كند و در خطبه بالا معناى دوم منظور است.

[3] «أسفرت» از مادّه «سفور» به معناى باز كردن پوشش و كشف حجاب است و لذا به زنان بى‌حجاب «سافرات» گفته مى‌شود. و «مسافر» را از اين جهت «مسافر» گويند كه در حال عادّى در لابه‌لاى خانه‌ها و ديوارهاى شهر ناپيداست؛ امّا به هنگامى كه گام به بيابان مى‌گذارد، آشكار مى‌شود.

[4] بسيارى از مفسّران شيعه و اهل سنّت حديث بالا را در تفسير آيه 18 سوره محمّد صلّى اللّه عليه و آله آورده‌اند.