حضرت- كه زمان جاهليّت را درك نكرده بودند- به عظمت انقلاب اسلامى پى برند و بدانند چه كار بزرگى انجام شده است و نيز از اين طريق، به مقام والاى پيامبر صلّى اللّه عليه و آله آشناتر شوند؛ چرا كه ايجاد چنين تحوّل عظيمى اراده‌اى آهنين، استقامتى بى‌نظير و تدبيرى بسيار عالى و برنامه‌اى روشن لازم دارد، كه پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله واجد همه آنها بود. امام عليه السّلام در اين خطبه، ضمن هفت جمله وضع عصر جاهليّت را كاملا تبيين مى‌كند.

در نخستين و دومين جمله چنين مى‌فرمايد: «خداوند او را زمانى مبعوث كرد كه مردم در حيرت و گمراهى سرگردان بودند و در فتنه‌ها غوطه‌ور». (بعثه و النّاس ضلّال في حيرة، و حاطبون في فتنة).

بى‌شك، ضلالت و گمراهى اگر توأم با سرگردانى نباشد، ممكن است انسان خود را از آن نجات دهد؛ مانند كسى كه راه را گم كرده و از قرائن، طريق نجات را به دست مى‌آورد؛ بدبختى آنجا است كه گمراهى با حيرت و سرگردانى همراه باشد و مردم در دوران جاهليّت چنين بودند.

«حاطب» به كسى گفته مى‌شود كه هيزم جمع آورى كند. مردم عصر جاهليّت، در عين گرفتارى در ميان شعله‌هاى فتنه، همواره هيزم بر آتش آن مى‌افزودند و مشكل عظيم آنها همين بود كه هيزم‌آور فتنه‌ها بودند.

در سومين و چهارمين جمله مى‌افزايد: «هوا و هوس‌هاى سركش آنها را به خود جلب كرده، و تكبّر و خود برتربينى آنها را به پرتگاه افكنده بود». (قد استهوتهم الأهوآء، و استزلّتهم الكبرياء).

بديهى است حاكميّت هوا و هوس، جامعه را به پرتگاه مى‌كشاند و هنگامى كه خود بزرگ بينى به آن افزوده شود، مردم را در پرتگاه ساقط مى‌كند.

در سه جمله آخر مى‌فرمايد: «جاهليّت شديد، آنها را سبك مغز ساخته و در