مى‌دهد. نخست مى‌فرمايد: «او كسى است كه كيفرش بر دشمنانش شديد است، در عين اين كه رحمت او نيز گسترده است (در جاى خود مجازات سنگين و در جاى خود رحمت واسعه دارد).» (هو الّذي اشتدّت نقمته على أعدائه في سعة رحمته).

در دومين جمله مى‌فرمايد: «و گستره رحمتش دوستانش را فراگرفته، در عين اينكه كيفرش (نسبت به دشمنان) شديد است». (و اتّسعت رحمته لأوليائه في شدّة نقمته).

اين دو جمله به يك حقيقت از دو زاويه نگاه مى‌كند و آن اينكه: رحمت واسعه الهى، مانع شدّت كيفر او نيست، همان گونه كه كيفر شديد او مانع رحمت واسعه‌اش نمى‌باشد. و در واقع مسأله «خوف» و «رجاء» كه عامل اصلى حركت به سوى كمالات است، به عالى‌ترين صورتى در اين دو عبارت ترسيم شده است، تا بندگان، يك چشم به رحمتش بدوزند و با چشم ديگر، مراقب مجازاتش باشند، نه غافل شوند و نه مأيوس، بلكه با بال و پر «خوف» و «رجاء» به سوى او به پرواز درآيند.

در توصيف‌هاى بعد مى‌فرمايد: «هر كس قصد همتايى او كند، مغلوبش مى‌سازد.» (قاهر من عازّه). [1] «و هر كس كه به منازعه با او برخيزد، هلاكش مى‌كند.» (و مدمّر [2] من شاقّه‌ [3]).

«و آن كس كه از در مخالفت درآيد، خوارش مى‌كند» (و مذلّ من ناواه). [4] «و هر كس به دشمنى او قيام كند، مغلوبش مى‌سازد.» (و غالب من عاداه).

[1] «عازّ» از مادّه «معازّه» و از ريشه «عزّت» به معناى غلبه گرفته شده است و «عزيز» به كسى مى‌گويند كه بر دشمنان چيره شود و منظور از اين واژه در خطبه بالا اين است كه: «اگر كسى در صدد اين برآيد كه بر اراده خدا غلبه كند ...».

[2] «دمّر» از ماده «تدمير» به معناى هلاك كردن است و ريشه اصلى آن «دمار» به معناى هلاك است.

[3] «شاقّ» از مادّه «مشاقّه» به معناى مخالفت و دشمنى است و از ريشه «شقاق» به معناى شكاف گرفته شده، و از آنجا كه دشمن هميشه در طرف مقابل قرار مى‌گيرد و خود را جدا مى‌سازد به عمل او «شقاق» گفته مى‌شود.

[4] «ناوا» از ريشه «نوء» (بر وزن نوع) به معناى قيام كردن و برخاستن با زحمت است و در خطبه بالا اشاره به كسانى است كه با زحمت، به مقابله با اراده پروردگار بر مى‌خيزند و خداوند آنها را ذليل مى‌كند.