شرح و تفسير

ترسيمى از جهان در آستانه ظهور پيامبر صلّى اللّه عليه و آله‌

هدف نهايى امام عليه السّلام از بيان اين خطبه، بيدار كردن مردم از خواب غفلت و غرور است. دست آنها را گرفته، به زمان «جاهليّت» مى‌برد و تاريخ گذشته را در نظر آنها مجسّم مى‌كند كه چگونه بودند و چگونه با قيام پيامبر صلّى اللّه عليه و آله همه چيز دگرگون شد.

سپس به آنها هشدار مى‌دهد كه همان شرايط عصر «جاهليّت» در حال بازگشت است و تأكيد مى‌كند كه من نيز همچون پيامبر صلّى اللّه عليه و آله براى از ميان بردن افكار و رفتار جاهلى، قيام كرده‌ام، تا پيش از آن كه فرصت‌ها از دست برود، بيدار شويد و به صراط مستقيم پروردگار و طريقه نورانى پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله بازگرديد.

در ترسيم اوضاع عصر «جاهليّت» تعبيراتى كوتاه و بسيار پرمعنا و روشنگر در پانزده جمله (و از يك نظر هجده جمله) بيان فرموده، به گونه‌اى كه هيچ كس نمى‌تواند ويژگى‌هاى آن دوران را چنين ترسيم كند. در نخستين وصف مى‌فرمايد:

«خداوند پيامبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله را هنگامى فرستاد كه مدّت‌ها از بعثت پيامبران پيشين گذشته بود.» أرسله على حين فترة [1] من الرّسل‌.

اين مدّت طبق بعضى از نقل‌ها، «پانصد سال» و طبق بعضى «ششصد سال»، به طول انجاميد كه پيامبرى از سوى خدا براى مردم جهان مبعوث نشد، [2] (هر چند اوصياى آنها در ميان مردم بودند).

[1] «فترة» در اصل به معناى سكون و آرامش و گاه به معناى ضعف و سستى آمده است و به فاصله ميان دو حركت، دو حادثه و يا دو انقلاب نيز گفته مى‌شود، به همين مناسبت به فاصله ميان ظهور انبياى بزرگ- كه در واقع دو حركت مهمّ الهى بود- «فترت» گفته مى‌شود.

[2] بعضى فاصله ميان ولادت حضرت مسيح عليه السّلام و هجرت پيامبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله را 621 سال و 195 روز ذكر كرده‌اند. (تفسير ابوالفتوح رازى، جلد 4، صفحه 154، پاورقى‌هاى مرحوم علّامه شعرانى) در بعضى از نقل‌ها نيز آمده كه تولّد پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در سال 570 ميلادى اتّفاق افتاد و مطابق آن، بعثت پيامبر صلّى اللّه عليه و آله در سال 610 ميلادى بود. (فروغ ابديّت، جلد 1، صفحه 121).