في المعضلات‌ [1] إلى أنفسهم، و تعويلهم في المهمّات على آرائهم).

اين بدبختى‌ها در حقيقت از آنجا ناشى مى‌شود كه در گام اوّل، پيروى از وحى و سنّت پيامبر و معصومين را رها كردند، به همين دليل، هر قدر پيش مى‌روند فاصله و انحراف آنان از حق بيشتر مى‌شود، تا آنجا كه فكر ناقص آنها و عقل ناتوان و دانش بسيار كم و اشتباهات فراوان آنها، پناهگاهشان براى حل مشكلات است و اين امر كار آنها را روز به روز پيچيده‌تر و گمراهى آنان را شديدتر مى‌سازد.

در يك نتيجه‌گيرى روشن از ويژگى‌هايى كه اخيرا گفته شد، چنين مى‌فرمايد:

«گويى هر كدام از آنها امام خويشتن‌اند كه به دستگيره‌هاى مطمئن و اسباب محكمى- به پندار خود- چنگ زده‌اند» (در حالى كه افكارى سست‌تر از تار عنكبوت دارند،) «وَ إِنَّ أَوْهَنَ الْبُيُوتِ لَبَيْتُ الْعَنْكَبُوتِ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ» [2]. (كأنّ كلّ امرى‌ء منهم إمام نفسه، قد أخذ منها فيما يرى بعرى‌ [3] ثقات، و أسباب محكمات).

آرى، اين است سرانجام كسانى كه در اختلافات فكرى و عقيدتى و تشخيص حق از باطل و صراط مستقيم از راه خطا، معيارهاى روشن الهى را رها كرده و به فكر قاصر و آراى باطل خود، پناه برده‌اند و اينجاست كه مى‌بينيم بعضى سر از شرك و بت‌پرستى در آورده، به گونه‌اى كه براى خدا «جسم» قائل شده‌اند و براى او دست و پا و موهاى مجعّد و مركب و تشكيلات ديگر، و گاه در آن طرف قضيه قرار گرفته و در صفات خدا قيل به «تعطيل» شده‌اند، به اين معنا كه ما را نمى‌رسد درباره او بينديشيم و درباره او صحبت كنيم، ما چيزى از آن نمى‌دانيم. آن تشبيه كودكانه و اين تعطيل احمقانه، همه زاييده تكيه كردن بر آراى ناقص و ترك هدايت‌هاى‌

[1] «معضلات» جمع «معضله» از مادّه «إعضال» به معناى پيچيده و سخت شدن كارى است. اين لغت گاه به صورت اسم فاعل و گاه به صورت اسم مفعول خوانده مى‌شود و هر دو صحيح است.

[2] سوره عنكبوت، آيه 41.

[3] «عرى» جمع «عروه» به معناى دستگيره است. اين واژه در امور معنوى كه سبب نجات است نيز به كار مى‌رود.