شرح و تفسير

كجاست چشم بينا و گوش شنوا؟!

امام عليه السّلام در اين بخش، به «دو نكته» مهم اشاره فرموده، نخست اينكه: خداوند به جبّاران و ستمگران مهلت تنبّه و بيدارى مى‌بخشد. ديگر اينكه: پيروزى‌ها جز در سايه تحمّل مشكلات، امكان‌پذير نيست، مى‌فرمايد: «بعد از حمد و ثناى الهى:

خداوند هرگز ستمگران دنيا را در هم نشكسته، مگر بعد از آنكه به آنان مهلت داده و نعمت فراوان بخشيده (تا فرصت فكر و انديشه را داشته باشند و شكر نعمت‌هاى الهى را بجا آورند، ولى غالبا به جاى شكر نعمت، مغرور شدند و بر ظلم خود افزودند!) (أمّا بعد فإنّ اللّه لم يقصم‌ [1] جبّاري دهر قطّ إلّا بعد تمهيل و رخاء).

آرى، خداوند هم حكيم است و هم حليم، خداوند غفور است و رحيم، و به مقتضاى اين صفات حسنايش، هرگز در مجازات و كيفر عجله نمى‌كند، بلكه فرصت كافى به همه گمراهان و بدكاران مى‌دهد تا به شاهراه هدايت بازگردند و از خطاكارى دست بردارند و حتّى گاه براى تشويق آنان، سيل نعمت‌هايش را به سوى آنان سرازير مى‌كند، همان گونه كه در تاريخ «نوح» پيغمبر و «موسى» و «فرعون» و «قوم بنى‌اسرائيل» و «قوم سبا» خوانده‌ايم.

سپس مى‌افزايد: «و (همچنين) هرگز استخوان شكسته هيچ امّتى را ترميم نكرده، مگر بعد از تحمّل مشكلات و آزمون‌ها.» (و لم يجبر [2] عظم أحد من الأمم إلّا بعد أزل‌ [3] و بلاء).

[1] «يقصم» از مادّه «قصم» (بر وزن غضب) در اصل به معناى شكستن توأم با شدّت است، حتّى گاهى به معناى خرد كردن آمده است و به صورت كنايه در هلاكت كردن و نابود كردن به كار مى‌رود.

[2] «يجبر» از مادّه «جبر» در اصل به معناى اصلاح كردن چيزى است، اصلاحى آميخته با فشار و قهر، لذا بستن استخوان شكسته را «جبر» و آنچه را بر آن نهاده‌اند «جبيره» مى‌نامند و گاه در موارد استعمالات به هر نوع قهر و غلبه و يا هر نوع جبران، اطلاق شده است و از آنجا كه قهر و غلبه در بسيارى از موارد با ظلم همراه است، واژه «جبّار» گاه به معناى ظالم به كار مى‌رود و هنگامى كه در مورد خداوند استعمال شود، به معناى جبران كننده و اصلاح كننده، يا قاهر و غالب است و يكى از نامهاى خداوند «جابر العظم الكسير» است (اصلاح كننده استخوان شكسته).

[3] «أزل» به معناى ضيق و شدّت است. مادّه اصلى آن، «أزل» (بر وزن فضل) به معناى حبس است و از آنجا كه مشكلات، انسان را در دايره خود محبوس مى‌كند، به آن «أزل» گفته مى‌شود.