سپس مى‌افزايد: «او چراغ روشن تاريكى‌ها، و بر طرف‌كننده نابينايى‌ها و كليد حلّ مبهمات و دور كننده مشكلات و راهنماى (گمشدگان) بيابانهاى زندگى است.» (مصباح ظلمات، كشّاف عشوات، [1] مفتاح مبهمات، دفّاع معضلات، دليل فلوات‌ [2] امام عليه السّلام با اين پنج وصفى كه باين نموده، نشان مى‌دهد كه اين بنده آگاه و با تقوا چگونه پرده‌هاى ظلمانى جهل را مى‌شكافد و چشمان نابينايان معرفت را باز مى‌كند، قفل‌هايى كه بر درهاى مبهمات است، مى‌گشايد و مشكلات مردم را حل مى‌كند و در بيابان زندگى، كه بيم گمراهى و سرگردانى و اسارت در چنگال دزدان و درندگان مى‌رود، مردم را به شاهراه حق و نجات، هدايت مى‌كند.

سپس امام عليه السّلام در ادامه اين سخن، به پنج وصف ديگر از اين عالم ربّانى اشاره كرده، مى‌فرمايد: «او آنجا كه لازم است سخن مى‌گويد و (حقّ را به مخاطبان، به خوبى) تفهيم مى‌كند و آنجا كه لازم نيست، سكوت مى‌كند و سالم مى‌ماند» (يقول فيفهم، و يسكت فيسلم).

آرى، سخن گفتن او، هدف مهمى را دنبال مى‌كند و سكوتش هدفى ديگر، آنجا كه بايد روشنگرى كند، داد سخن مى‌دهد و مطالب لازم را تفهيم مى‌كند و آنجا كه در سخن گفتن بيم گناه و خطر آلودگى به معاصى است، سكوت را ترجيح مى‌دهد، هر دو براى خدا است و هر دو در طريق رضاى او است.

افرادى را مى‌شناسيم كه در گفته‌ها و نوشته‌هاى خود سعى در پيچيدگى و اغلاق دارند، شايد به اين منظور كه مقام علمى خود را نشان دهند، در حالى كه خواننده،

[1] «عشوات» جمع «عشوه» به معناى كارى است كه انسان از روى نادانى به آن اقدام مى‌كند، بديهى است نتيجه چنين كارى، معمولا پشيمانى است و «كشّاف عشوات» كسى است كه پرده‌هاى جهل را كنار زند و گمراهان را نجات دهد.

[2] «فلوات» جمع «فلات» به معناى صحراى وسيع و گسترده است كه اگر انسان گرفتار آن شود، راه را گم مى‌كند و گاه بر اثر گرسنگى يا تشنگى هلاك مى‌شود و «دليل فلوات» كسى است كه به اين بيابانها آگاهى دارد و سبب نجات گم‌گشتگان مى‌شود.