ضرب‌المثل‌هاى معروف عرب، شمرده‌اند [1] در حالى كه «ابن ابى الحديد» آن را يكى از مثل‌هاى نبوى مى‌شمرد، كه از زبان آن بزرگوار تراوش كرده است. [2] سرانجام در ششمين جمله، به نقطه مقابل آنچه در جمله قبل آمده، پرداخته، مى‌فرمايد: «شقاوتمند و محروم از سعادت كسى است كه فريب هوا و هوس، غرور خويش را بخورد.» (و الشّقيّ من انخدع لهواه و غروره).

بديهى است هر گاه كسى فريب ديگرى را بخورد، مورد ملامت است، امّا اگر فريب هوا و هوس‌هاى نفس خويش را بخورد، در خور سرزنش و ملامت شديدترى است! چرا كه با دست خود، سرمايه‌هاى سعادت خويش را آتش زده است.

نكته‌

سرچشمه سعادت در درون شماست‌

از پيام‌هاى مهمّى كه در اين بخش از خطبه به گوش جان مى‌رسد، اين است كه على عليه السّلام مى‌فرمايد: عوامل خوشبختى و بدبختى انسان، بيش از آنچه از بيرون به سراغ او مى‌آيد، از درون جانش برمى‌خيزد. اوست كه خود را فريب مى‌دهد، اوست كه خود را مغبون مى‌سازد، اوست كه خويشتن را سعادتمند مى‌كند و بالاخره اوست كه بر اثر پيروى از هوا و هوس و كبر و غرور، اسباب بدبختى خويش را آماده مى‌سازد.

اين سخن، هم درباره يك فرد صادق است، هم درباره يك جامعه، غالب مردم‌

[1] شرح نهج البلاغه ابن ميثم، جلد 2، صفحه 285.

[2] شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، جلد 6، صفحه 356، مرحوم علّامه مجلسى در «بحار الانوار» آن را در تاريخ پيغمبر اسلام صلّى اللّه عليه و آله در باب حوادث جنگ تبوك، ضمن يكى از خطبه‌هاى آن حضرت آورده است (جلد 21، صفحه 211).