دوش مى‌گيرند، امّا به كجا مى‌برند؟ به جايى كه هميشه از آن وحشت داشت و حتّى نام آن را بر زبان جارى نمى‌كرد و اگر از كنارش مى‌گذشت، صورت برمى‌گرداند، جايى كه رابطه او را به طور كامل، از مردم اين جهان قطع مى‌كند و خانه‌اى وحشتناك و فراموش شده است.

در ادامه اين سخن مى‌فرمايد: «اين وضع همچنان ادامه مى‌يابد تا تشييع كنندگان (با سپردن جنازه او به آرامگاه ابديش) بازگردند و گريه كنندگان بى‌تاب، خاموش شوند (و او را تنها بگذارند)، در آن حفره گورش مى‌نشانند (و از او سؤال مى‌كنند) در حالى كه از ترس و تحيّر در برابر سؤال و لغزش در آزمون، آهسته سخن مى‌گويد!» حتّى إذا انصرف المشيّع، و رجع المتفجّع، أقعد في حفرته نجيّا لبهتة [1] السّؤال، و عثرة الإمتحان).

آرى، همراهى بازماندگان و سوگواران بسيار كوتاه است! به مجرّد اين كه او را به قبرش بسپارند، همگى با او وداع گفته و باز مى‌گردند و تنهاى تنهايش، مى‌گذارند.

اشك‌هاى چشمشان را پاك مى‌كنند و ناله‌هايشان خاموش مى‌شود و بى‌تابى، جاى خود را به آرامش مى‌دهد و به تدريج او را به فراموشى مى‌سپارند، در حالى كه او سخت‌ترين لحظات را طى مى‌كند، بايد خود را آماده پاسخ پرسش‌هاى فرشتگان الهى كند، پرسش‌هايى كه گرچه پاسخش روشن است، امّا اظهار آن پاسخ، نياز به آمادگى روحى و اعتقادى و عملى دارد و از قدرت بسيارى از مردم بيرون است و همين جا است كه لغزش امتحان، آشكار مى‌شود.

در حقيقت جمله‌ «أقعد في حفرته نجيّا» اشاره روشنى به سؤال و جواب قبر دارد كه در بحث نكات، به طور مشروح خواهد آمد و تعبير به «نجيّا» كه از مادّه «نجوى» به معناى سخنان آهسته، گرفته شده، يا اشاره به مناجات با پروردگار است، كه در

[1] «بهته» از مادّه «بهت» به معناى حيرت آميخته با وحشت است.