شرح و تفسير

از كجا آمده‌ايم و به كجا مى‌رويم؟

امام عليه السّلام در اين فراز، از آخرت، به دنيا بازمى‌گردد و وضع حال انسانها را در اين دنيا تشريح مى‌كند، تا بدانند براى چه آفريده شده‌اند و به كدام سمت و سو حركت مى‌كنند، چه امكاناتى براى نجات «يوم‌المعاد» در اختيار آنها قرار داده شده و چگونه از اين امكانات بايد بهره‌بردارى كنند.

اين بخش از كلام امام عليه السّلام، كه مانند ديگر سخنان آن حضرت، بسيار حساب شده است، مشتمل بر «سيزده» جمله مى‌باشد: پنج جمله اوّل، درباره آفرينش اجبارى انسان تا مرگ و سپس مبدّل شدن او به خاك است، و سه جمله درباره چگونگى رستاخيز انسانها و پنج جمله ديگر درباره اتمام حجّت الهى و فرصت‌هايى است كه در اين جهان در اختيار دارد.

در قسمت اوّل مى‌فرمايد: «آنها بندگانى هستند كه با دست قدرتمند الهى، آفريده شده‌اند و بى‌اراده خويش پرورش داده مى‌شوند، و براى حضور (در پيشگاه خدا) قبض روح مى‌گردند، و به قبرها سپرده مى‌شوند و سرانجام به استخوان‌هاى پوسيده‌اى مبدّل خواهند شد!» (عباد مخلوقون اقتدارا، و مربوبون اقتسارا [1]، و مقبوضون احتضارا، [2] و مضمّنون أجداثا، و كائنون رفاتا [3]).

بى‌شك، انسان در افعال خود، مختار و آزاد است، ولى در آفرينش و مرگ چنين نيست! هيچ كس تاريخ تولّد خود را تعيين نمى‌كند و هيچ كس زمان مرگ طبيعى خود را به ميل خود انتخاب نمى‌نمايد، حيات و مرگ از دايره اختيار ما بيرون است، همان گونه كه پوسيدن و خاك شدن! و بعضى همين معنا را به عنوان يكى از تفاسير جمله «الامر بين الامرين» انتخاب كرده‌اند.

[1] «اقتسار» از مادّه «قسر» (بر وزن نصر) به معناى مجبور ساختن است.

[2] «اجداث» جمع «جدث» (بر وزن عبث) به معناى قبر است.

[3] «رفات» از مادّه «رفت» (بر وزن هفت) به معناى خرد شدن و خرد كردن است.