شرح و تفسير

بيست گفتار گرانبها

امام عليه السّلام در آغاز اين خطبه مى‌فرمايد: «خدا رحمت كند كسى را كه چون سخن حكيمانه‌اى را بشنوند، خوب فراگيرد و هنگامى كه به سوى هدايت ارشاد گردد، پذيرا شود، دست به دامن هادى و رهبرى زند و (در پرتو هدايتش) نجات يابد، از مراقبت پروردگارش، غفلت نورزد و از گناهان خود بترسد.» رحم اللّه امرأ سمع حكما [1] فوعى‌ [2]، و دعى إلى رشاد فدنا، و أخذ بحجزة [3] هاد فنجا. راقب ربّه، و خاف ذنبه.

امام عليه السّلام در بيان اين پنج وصف، در واقع مقدّمات كار راهيان قرب الى اللّه و سالكان مسير تقوا و خودسازى را بيان فرمود، چه اينكه در آغاز راه، نخست گوش شنوا لازم است كه حقايق را بشنود و در خود جاى دهد و سپس گام برداشتن به سوى دعوت كننده الهى براى فهم بيشتر، و به دنبال آن، دست زدن به دامن يك هدايتگر و انتخاب رهبر و راهنما و در پى آن، خدا را در همه جا حاضر و ناظر خويش دانستن و از گناه و خطا ترسيدن است. كسى كه اين پنج فضيلت را به دست آورد مقدّمات سفر را كامل كرده و آماده حركت است.

درست است كه خداوند انسان را با فطرت الهى آفريده و چراغ روشنى به نام «عقل» در اختيار او گذارده، ولى بدون شك پيمودن اين راه، تنها به كمك عقل و فطرت امكان‌پذير نيست، هم دعوت كننده الهى لازم است و هم داشتن دليل و راهنما و استاد و مربّى.

[1] «حكم» در اينجا به معناى سخن حكمت‌آميز است.

[2] «وعى» از مادّه «وعى» (بر وزن سعى) به معناى حفظ كردن چيزى است و «اذن واعية» كنايه از آن است كه انسان مطالبى را كه مى‌شنود، به خوبى پذيرا شود.

[3] «حجزه» از مادّه «حجز» (بر وزن عجز) به معناى نگهدارى و مانع شدن است و از آنجا كه شال و كمربند، لباس را محكم نگه مى‌دارد «حجزه» بر آن اطلاق مى‌شود.