«من از جنگ با تو خوددارى كردم براى حفظ خون‌هاى مسلمين، آيا از طرف تو با گروهى جنگ كنم كه تو به كشته شدن از آنها سزاوارترى!» [1] هدف امام از اين جواب، آن بود كه «خوارج» هر چند گمراهند، امّا ضلالت و گمراهى آنها كمتر از «معاويه» و همدستان اوست.

جالب اينكه على عليه السّلام به دست خوارج شهيد شد و اين جنايت بزرگ در جهان اسلام بوسيله آنها رخ داد و اين كار در زمان خود آن حضرت نيز پيش‌بينى شده بود، با اين حال امام عليه السّلام هر گونه انتقام‌جويى نسبت به آنها را در مى‌كند و حتّى از مبارزه با آنان بعد از خودش نهى مى‌فرمايد و اين يكى از نشانه‌هاى بارز عدالت آن حضرت است كه در تاريخ زمامداران جهان، كمتر نظير آن ديده شده است.

بديهى است اين دستور امام عليه السّلام ناظر به زمانى است كه «خوارج» دست به شرارت و ناامنى در شهرهاى مسلمين نزنند و اگر مرتكب اين كار مى‌شدند مى‌بايست به عنوان «محارب» و «مفسد في الأرض» با آنها جنگيد.

نكته‌ها

1- گمراهتر از خوارج!

بى‌شك «خوارج»- با اوصاف و احوالى كه در پايان جلد دوم درباره آنها ذكر شد و مطالب بيشترى كه غالب مورّخان اسلام پيرامون عقايد و اوصاف و زندگى آنها نوشته‌اند- گروهى بسيار گمراه و سنگدل و خطرناك و منحرف بودند، ولى امام عليه السّلام در خطبه بالا «معاويه» و يارانش را از آنها گمراهتر مى‌شمرد كه اگر تنها توان مبارزه با يكى از اين دو گروه باشد، اولويّت را در مبارزه با «معاويه» و همدستانش مى‌داند.

[1] «شرح نهج البلاغه علّامه خويى» جلد 4، صفحه 383، «كامل مبرّد» جلد 2، صفحه 1164.