نكته آيا زمان ما مصداق كلام بالاست؟

تعبيراتى كه امام عليه السلام در اين جمله‌هاى پرمعنا به‌كار برده و تمام آن به‌صورت فعل مضارع يا شبيه مضارع است خبر مى‌دهد كه اين شرايط نابسامان و اوضاع دردناك در آينده براى مسلمانان براثر غفلت‌ها و بيگانگى از تعليمات اسلام روى مى‌دهد اما جمله آخر آن كه مى‌فرمايد:

«وَ قَدْ فَعَلَ، وَنَحْنُ نَسْتَقِيلُ اللَّهَ عَثْرَةَ الْغَفْلَةِ

؛ خداوند چنين فتنه‌اى را به دليل آن كارهاى ناشايست بر آن‌ها مسلط ساخته و ما از خدا مى‌خواهيم كه از لغزش‌ها و غفلت‌هاى ما بگذرد» نشان مى‌دهد كه در عصر امام عليه السلام چنين حادثه دردناكى روى داده است. از زمان خليفه سوم جامعه اسلامى به‌تدريج از اسلام فاصله گرفت و مال و ثروت هنگفت حاصل از غنائم آن‌ها را به خود مشغول ساخت و آلوده گناهان زيادى شدند و به‌دنبال آن، فتنه بنى‌اميه به‌وجود آمد و مردم را در حيرت شديدى فرو برد.

ولى اين احتمال وجود دارد كه گفتار امام عليه السلام داراى چند مرحله است، يك مرحله آن در آن عصر اتفاق افتاد و مرحله شديدترش در اعصار بعد. آن‌گونه كه نمونه آن را با چشم خود در بسيارى از كشورهاى اسلامى مى‌بينيم كه قرآن، زياد مى‌خوانند ولى از عمل به قرآن خبرى نيست، داد اسلام زياد مى‌زنند ولى از تعليمات اسلام بى‌گانه‌اند، مساجد فراوانى دارند، بسيار آباد و پرشكوه ولى نور هدايت در آن‌ها نيست، فتنه‌ها از آن‌ها مى‌جوشد و همه‌جا را فرامى‌گيرد به‌خصوص اين گفتار درباره سلفى‌هاى تكفيرى و متعصب، كاملًا صادق است و فتنه‌اى كه بر آن‌ها مسلط شده فتنه يهود و بعضى از كشورهاى بزرگ است كه قبله اول مسلمين را گرفته‌اند و همواره كشورهاى اسلامى را تهديد كرده مسلمين را حيران و سرگردان مى‌كنند.

البته اين احتمال را نيز كه فعل ماضى «قد فعل» اشاره به مضارع متحقق الوقوع و مسلم باشد نبايد ازنظر دور داشت.