به همين حال نزاع را به پايان رسانى. اما اگر شخص حليم مقابله كرد هر دو ملك آن‌جا را ترك مى‌گويند. (نه وعده غفرانى به حليم مى‌دهند و نه سفيه را تهديد مى‌كنند)». [1]

البته حلم و بردبارى در مقابل افراد سفيه و نادان فايده بسيار مهم ديگرى نيز دارد كه در چند مورد از كلمات امام عليه السلام به آن اشاره شد و آن اين‌كه وقتى انسان باشخصيتى در مقابل سفيه سكوت آميخته با حلم مى‌كند مردم به يارى او برمى‌خيزند حتى در تعبيرى امام عليه السلام مى‌فرمايد: حلم به‌منزله عشيره و قبيله‌اى است كه انسان را در مقابل نادان حمايت مى‌كند. [2]

و براى دفع خطرات هواى نفس دستور مى‌دهد كه با شمشير عقل با آن مبارزه كن. به يقين خطرناك‌ترين دشمن انسان- همان‌گونه كه در روايت نبوى صلى الله عليه و آله وارد شده است- هواى نفس اوست:

(أَعْدَى عَدُوِّكَ نَفْسُكَ الَّتِى بَينَ جَنْبَيكَ‌). [3]

و تنها چيزى كه مى‌تواند در مقابل اين دشمن بسيار خطرناك بايستد همان عقل است؛ عقلى كه زيان‌هاى هوى‌پرستى را براى انسان تشريح مى‌كند و عاقبت كار هوس‌بازان را به او نشان مى‌دهد. هرقدر اين عقل قوى‌تر باشد بازدارندگى آن بيشتر است و اگر ضعيف و ناتوان گردد هواى نفس بر آن غلبه مى‌كند و او را به گوشه‌اى مى‌راند و محصور مى‌سازد و خودش يكه‌تاز ميدان وجود انسان مى‌شود.

در حديثى از امام اميرمؤمنان عليه السلام مى‌خوانيم:

«مَن أحَبَّ نَيْلَ الدَّرَجاتِ العُلى فَلْيَغْلِبِ الْهَوى‌

؛ كسى كه دوست دارد به درجات بالاى فضيلت انسانى برسد بايد بر هواى نفس خود غالب گردد». [4]

[1]. كافى، ج 2، ص 112، ح 9.

[2]. نهج‌البلاغه، حكمت 418.

[3]. بحارالانوار، ج 67، ص 64، ح 1.

[4]. غررالحكم، ح 4893.