كه اگر آن را جمع‌آورى كنيم كتابى مى‌شود.

با توجه به مطلق بودن كلمه «عدل» تفسير دوم مناسب‌تر به نظر مى‌رسد به خصوص اين‌كه جور در دنيا واقع مى‌شود و اگر عدل هم در دنيا باشد تناسب بيشترى دارد و مى‌دانيم كه مجازات‌هاى ظالمان در دنيا مانع از مجازات آن‌ها در آخرت نيست و بايد كفاره ظلم خود را هم در دنيا بدهند و هم در آخرت، بنابراين كلام حكيمانه پيش‌گفته، مفهوم عامى دارد كه دنيا و آخرت، هر دو را فرا مى‌گيرد.

بنابر آنچه گفته شد جمله «يَوْمَ الْجَوْرِ عَلَى الْمَظْلُومِ» نيز شرح «يَوْمَ الظّالِمُ عَلَى الْمَظْلُومِ» است؛ يعنى روز ظلم ظالم نسبت به مظلوم.

اميرمؤمنان على عليه السلام در سخنان ديگرش نيز با تعبيرات ديگرى به اين حقيقت اشاره كرده مى‌فرمايد:

«لِلظَّالِمِ غَداً يَكْفِيهِ عَضُّهُ يَدَيْه؛

ظالم فردايى دارد كه هر دو دست خود را با دندان مى‌گزد و همين براى او كافى است». [1]

از آيات قرآن مجيد و روايات اسلامى نيز استفاده مى‌شود كه خدا در همين دنيا ظالمانى بر ظالمان ديگر مسلط مى‌كند كه از آن‌ها انتقام بگيرند. امام باقر عليه السلام در حديثى مى‌فرمايد:

«مَا انْتَصَرَ اللَّهُ مِنْ ظالِمٍ إِلّا بِظالِمٍ وَذلِكَ قَوْلُهُ عَزَّوَجَلَّ:

«وَكَذَلِكَ نُوَلِّى بَعْضَ الظَّالِمِينَ بَعْضاً» [2]؛ خداوند از ظالمان به‌وسيله ظالمان انتقام مى‌گيرد و اين همان است كه در قرآن فرمود: اين‌گونه بعضى از ظالمين را بر بعضى مسلط مى‌كنيم». [3]

مى‌دانيم: اگر عادلى بخواهد انتقام مظلومى را بگيرد اولًا روى حساب و قانون عدالت رفتار مى‌كند، ثانياً چون از دست شخص عادلى ضربه مى‌خورد، بر او گواراتر است از اين‌كه از دست ظالم ديگرى همچون خودش ضربه‌

[1]. بحارالانوار، ج 74، ص 399، ح 18

[2]. انعام، آيه 129.

[3]. كافى، ج 2، ص 334، ح 19