شرح و تفسير هماهنگى دانش فطرى و اكتسابى‌

امام عليه السلام در اين جا به نكته مهمى درباره علم و دانش انسانى اشاره كرده، مى‌فرمايد: «علم دو گونه است: فطرى و شنيدنى (اكتسابى) و دانش شنيدنى (اكتسابى) سودى نمى‌دهد مگر آن‌كه با فطرى همراه باشد»؛

(الْعِلْمُ عِلْمَانِ:

مَطْبُوعٌ وَمَسْمُوعٌ، وَلَا يَنْفَعُ الْمَسْمُوعُ إِذَا لَمْ يَكُنِ الْمَطْبُوعُ‌ [1])

. براى اين كلام امام عليه السلام تفسيرهاى مختلفى شده است:

نخست اين‌كه منظور از علم مطبوع، دانش‌هاى غريزى و وجدانيات است كه انسان از آغاز با الهام الهى در درون جان خود دارد و علم مسموع علومى است كه از طريق شنيدن از دانشمندان و صاحبان تجربه و آگاهى به دست مى‌آيد و اگر اين دسته از علوم با علوم فطرى انسان هماهنگ نباشد نه‌تنها موجب هدايت نمى‌شود؛ بلكه گاه موجب گمراهى است.

البته نمى‌توان انكار كرد كه همه مردم در علم فطرى يكسان نيستند؛ بعضى به قدرى تيزبين و ذاتاً هشيارند كه در بسيارى از مسائل نياز به معلم و آموزگار ندارند و بعضى به‌قدرى كندذهن كه حتى در مسائل بديهى گاهى پاى آن‌ها مى‌لنگد، بنابراين از همه نمى‌توان يكسان انتظار داشت و خداوند نيز هركس را

[1]. ظاهر اين است كه «كانَ» در اين‌جا تامه است و مفهومش اين است كه اگر علم مطبوع وجود نداشته باشد علم مسموع سودى نمى‌بخشد