نكته‌ها:

1. آيا ارتباط با ارواح ممكن است؟

از ظاهر كلام امام عليه السلام چنين بر مى‌آيد كه او با ارواح مردگان سخن مى‌گويد و آنها سخنان امام عليه السلام را درك مى‌كنند و حتى از آن استفاده مى‌شود كه اگر اذن پروردگار باشد آنها نيز مى‌توانند با انسان‌ها ارتباط برقرار كنند و به اين ترتيب دليلى است بر امكان ارتباط با ارواح، هرچند بسيارى از مدعيان در اين زمينه دروغ مى‌گويند و با خيالات خود ارتباط پيدا مى‌كنند ولى اصل ارتباط امكان‌پذير است.

در اينجا اين سؤال پيش مى‌آيد كه آيا اين تعبيرات با آنچه در قرآن مجيد در سوره «فاطر» آيه 22 آمده هماهنگ است كه مى‌فرمايد: «وَمَا أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَّنْ فِى الْقُبُورِ»؛ و تو نمى‌توانى سخن خود را به گوش آنان كه در گور (خفته) اند برسانى».

در پاسخ بايد به نكته‌اى توجه داشت كه مشركان قطعاً سخنان پيامبر صلى الله عليه و آله را مى‌شنيدند و گوششان از اين نظر كر نبود؛ ولى اين سخنان حكمت‌آميز در دل و جانشان نفوذ نمى‌كرد، بنابراين معناى آيه شريفه چنين مى‌شود: همان‌گونه كه نمى‌توانى مردگان را هدايت كنى اين قوم مشرك لجوج و متعصب را نيز نمى‌توان هدايت كرد، چرا كه گوش شنوا ندارند؛ گوشى كه مطالب را بشنود و به درون جان انسان منتقل كند.

شاهد سخن اين كه مطابق آنچه در منابع اسلامى و از جمله منابع اهل سنت همچون‌ صحيح بخارى‌ [1] و تفسير روح المعانى‌ ذيل آيه مورد بحث آمده است پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله بعد از پايان جنگ بدر دستور داد اجساد كفار را در چاه خشكى بيفكنند. سپس آنها را صدا زد و فرمود:

«هَلْ وَجَدْتُمْ ما وَعَدَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ حَقّاً؟

[1]. صحيح بخارى، ج 5، ص 97، باب قتل ابى جهل.