ولى تقوا مراحلى دارد كه بستگى زيادى به انگيزه‌هاى آن و نشانه‌هايى در آثار آن دارد و امام عليه السلام در اينجا بالاترين مرحله تقوا را پيشنهاد مى‌كند كه پنج وصف در آن موجود است.

نخست به شخص باايمانى اشاره مى‌كند كه دامن همت به كمر زده و خود را از علايق مادى جدا ساخته است ( «شمّر» از ماده «تشمير» به معناى دامن به كمر زدن و «تجريد» به معناى جدا شدن است).

دومين وصف اين است كه بعد از آمادگى كامل با جديت تمام در اين مسير گام بر مى‌دارد.

سومين وصف اين‌كه در عين جديت، با بصيرت و دقت حركت مى‌كند و چالاكى را با فكر و انديشى مى‌آميزد. «كَمَّشَ» در اصل از ماده «كَمْش» (بر وزن نقش) و يا از ماده «كَمَش» (بر وزن عطش) گرفته شده و به معناى چابكى و چالاكى است. [1]

چهارمين توصيف اين‌كه انگيزه او ترس از مجازات الهى به علّت گناهان و يا ترس از پايان يافتن عمر پيش از اندوختن زاد و توشه براى سفر آخرت است.

پنجمين وصف اين‌كه او دائماً درباره سعادت جاويدن و جايگاهش در آخرت و سرانجامِ اين حركت و منزلگاه اصلى كه به آن منتهى مى‌شود مى‌انديشد.

به يقين كسى كه با اين انگيزه‌هاى بسيار قوى و مؤثر و با آمادگى كامل و تلاش توأم با بصيرت در اين راه گام بر دارد به عالى‌ترين درجه تقوا رسيده است.

كوتاه سخن اين‌كه امام عليه السلام تقوا را به صورت جامعى كه بازتاب عملى گسترده‌اى دارد تفسير كرده است.

[1]. «كمّش» در نسخه نهج البلاغه ما به صورت مشدد با تشديد ميم از باب تفعيل ذكر شده؛ ولى در بسيارى از نسخ نهج‌البلاغه بدون تشديد و به صورت ثلاثى مجرد است. ولى در لغت از هر دو باب آمده، هرچند غالباً به صورت ثلاثى مجرد است.