شرح و تفسير راه تحصيل بردبارى‌

امام عليه السلام در اين كلام نورانى كه در واقع تكميلى است براى كلام حكيمانه گذشته اشاره به نكته ديگرى درباره حلم و بردبارى مى‌كند و مى‌فرمايد: «اگر حليم و بردبار نيستى خود را به بردبارى وادار كن (و همانند حليمان عمل نما) زيرا كمتر شده است كسى خود را شبيه قومى كند و سرانجام از آنان نشود»؛

(إِنْ لَمْ تَكُنْ حَلِيماً فَتَحَلَّمْ؛ فَإِنَّهُ قَلَّ مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ إِلَّا أَوْشَكَ أَنْ يَكُونَ مِنْهُمْ)

. كلام حكيمانه پيشين درباره بعضى از آثار مهم حلم بود و امام عليه السلام در اين كلام، راه رسيدن به اين خلق از اخلاق فضيله را بيان مى‌كند كه چون افرادى داراى اين صفت نيستند خود را وادار به آن كنند؛ مثلًا حادثه خشم‌آورى واقع مى‌شود و انسان عصبانى مى‌گردد و از درون مى‌جوشد و مى‌خروشد؛ ولى خودش را كنترل كند و قيافه‌اى همچون حليمان و بردباران به خود بگيرد. اين كار در نخستين بار ممكن است بسيار مشكل باشد ولى هرچه تكرار شود آسان‌تر مى‌گردد تا زمانى كه انسان به آن عادت مى‌كند و تبديل به حالت و سپس تبديل به ملكه مى‌شود.

البته تمام صفات فضيله را مى‌توان از اين راه به دست آورد؛ مثلًا علماى اخلاق درباره افراد جبان و ترسو مى‌گويند: خود را در ميدان‌هاى ترسناك وارد كند و شجاعت را بر خويش تحميل نمايد. پس از مدتى عادت مى‌كند و ملكه‌