اين‌كه هرگاه كسى در ميان مردم نادان به دفاع از حق برخيزد جان خود را به خطر انداخته چرا كه افراد جاهل و متعصب و لجوج با اين‌گونه افراد مخالفند و مفهوم آن اين مى‌شود كه هر كس دفاع از حق كند بايد هزينه‌هاى اين دفاع را در برابر مردم نادان بپردازد.

ولى اين تفسير به هيچ وجه مناسب چنين گفتار حكيمانه‌اى نيست، زيرا اولًا در بعضى از متون لغت صريحا آمده است كه جمله‌

«أبْدى‌ صَفْحَتَهُ لَهُ»

به معناى به مخالفت برخاستن است و مرحوم علامه شوشترى موارد فراوانى از كلمات عرب نقل كرده كه جمله «مَنْ أبْدى‌ صَفْحَتَهُ لَهُ» به معناى به مخالفت برخاستن است. [1]

ثانياً در خطبه شانزدهم، پيش و پس از آن جمله‌هايى آمده است كه به خوبى نشان مى‌دهد امام عليه السلام در اين جمله از بدكاران سخن مى‌گويد كه به مخالفت با حق برمى‌خيزند.

در شرح نهج‌البلاغه محمد عبده‌ احتمال ديگرى نيز در تفسير اين جمله ذكر شده و آن اين‌كه منظور از «أبْدى‌ صَفْحَتَهُ لِلْحَقّ» به معناى روى گردانيدن از حق است كه آن هم سبب هلاكت انسان مى‌شود؛ ولى با توجه به اين‌كه كلمه «أبْدى‌» به معناى آشكار كردن است اين تفسير نيز بعيد به نظر مى‌رسد. [2]

به هر حال مفهوم اين جمله اين است كه امام عليه السلام به همه كسانى كه به مخالفت با حق برمى‌خيزند هشدار مى‌دهد كه به عاقبت سوء كار خود بينديشند و از اين راه باز گردند. همان‌گونه كه پيش از اين اشاره شد اين جمله در كتاب شريف‌ كافى‌ نيز به عنوان بخشى از يك روايت آمده و مرحوم ملا صالح مازندرانى در شرح آن مى‌گويد: مفهوم جمله اين است كسى كه آشكارا در برابر حق به‌

[1]. شرح نهج‌البلاغه مرحوم شوشترى، ج 4، ص 543.

[2]. فى ظلال نهج‌البلاغه، ذيل حكمت مورد بحث.