شرح و تفسير سرانجام مبارزه با حق‌

امام عليه السلام در اين كلام نورانى از كسانى سخن مى‌گويد كه به مقابله با حق بر مى‌خيزند. مى‌فرمايد: «آن كس كه در برابر حق قد علم كند (و به مبارزه برخيزد) هلاك خواهد شد»؛

(مَنْ أَبْدَى‌ صَفْحَتَهُ لِلْحَقِّ هَلَكَ)

. اين كلام حكمت‌آميز با همين عبارت در لابه‌لاى خطبه شانزدهم نهج‌البلاغه آمده است كه شرح آن را در جلد اول در ذيل همان خطبه (صفحه 651) بيان كرديم و حاصل آن اين است كه هرگز به مخالفت و مقابله با حق برنخيزيد، زيرا حق قدرتى دارد كه انسان را بر زمين مى‌كوبد؛ اگر در كوتاه مدت انجام نشود در دراز مدت انجام خواهد شد و تاريخ، به ويژه تاريخ اسلام، نشان مى‌دهد آنها كه به مقابله با حق برخاستند چگونه طومار زندگانى‌شان در هم پيچيده شد.

نيز با توجّه به اين‌كه حق به معناى واقعيت‌هاى ثابت است و واقعيت‌ها آثارى دارد و هر چه با آثارش به مخالفت برخيزند از ميان نمى‌رود، از اين رو سرانجام بر انسان غلبه مى‌كند و او را در هم مى‌شكند. درست مانند اين‌كه انسان بداند فلان راه، مستقيم و راه ديگر بيراهه است، اگر به مخالفت با راه مستقيم برخيزد و به بيراهه رود هرقدر تلاش و كوشش كند به مقصد نمى‌رسد و سرانجامش هلاكت است.

بعضى از شارحان‌ نهج‌البلاغه‌ تفسير ديگرى براى اين جمله برگزيده‌اند و آن‌