تفسير ديگر اين است كه منظور از «اوتاد» شرايط استحكام پيمان است؛ يعنى به هنگامى كه مى‌خواهيد با كسى پيمان ببنديد شرايط دقيق و محكمى براى آن ذكر كنيد تا راه فرارى براى طرف باقى نماند.

تفسير سوم اين‌كه وفاى به پيمان لازم است؛ اما نه در برابر پيمان‌شكنان؛ هرگاه آنها پيمان شكستند شما هم مى‌توانيد دست از پيمان برداريد، همان‌گونه كه در آيه 7 سوره «توبه» مى‌خوانيم: «فَمَا اسْتَقَامُوا لَكُمْ فَاسْتَقِيمُوا لَهُمْ»؛ تا زمانى كه به پيمان شما پايبند باشند، شما نيز به پيمان آنها پايبند باشيد». نيز در آيه 12 همان سوره آمده است: «وَإِنْ نَّكَثُوا أَيْمَانَهُمْ مِّنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَطَعَنُوا فِى دِينِكُمْ فَقَاتِلُوا أَئِمَّةَ الْكُفْرِ إِنَّهُمْ لَاأَيْمَانَ لَهُمْ»؛ و اگر پيمان‌هاى خود را پس از عهد خويش بشكنند، و آيين شما را مورد طعن (و تمسخر) قرار دهند، با پيشوايان كفر پيكار كنيد؛ چرا كه پيمان آنها اعتبارى ندارد».

مناسب‌تر از همه اين تفاسير همان تفسير اول به نظر مى‌رسد، هرچند جمع تفاسير مختلف در يك عبارت طبق عقيده ما كه بارها به آن اشاره كرده‌ايم امكان‌پذير است. [1]

نكته: شرايط پيمان بستن با مخالفان و لزوم وفاى به عهد

به تناسب كلام حكيمانه بالا اشاره به دو قسمت از تعليمات اسلام را در اين‌باره لازم مى‌دانيم: نخست اين‌كه در تعليمات دينى ما دستور داده شده هنگامى كه با مخالفان خود عهد و پيمان مى‌بنديد مراقب باشيد محكم‌كارى كنيد؛ با الفاظ صريح و شرايط لازم و رعايت نكاتى كه هرگونه بهانه پيمان‌شكنى را از

[1]. قابل توجه اين‌كه واژه «اعتصام» هم به معناى ايجاد پيمان و چنگ زدن است (همان‌گونه كه در آيه شريفه «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً» آمده است) و هم به معناى وفادارى بعد از ايجاد پيمان است و واژه «فى» در «في أوتادِها» ممكن است به معناى ظرفيت يا به معناى «باء» تعديه باشد.