را از دست مى‌دهند؛ يا دست به خودكشى مى‌زنند و يا مرگ ناگهانى به زندگى آنها پايان مى‌دهد.

اين بيان امام عليه السلام در واقع مايه تسلى خاطر براى تمام مصيبت‌ديدگان است كه وقتى با مصيبت روبرو مى‌شوند بى‌تابى نكنند و بدانند خدا صبر لازم را به آن‌ها مرحمت خواهد كرد.

بعضى از مفسران نهج‌البلاغه تفسيرى براى اين جمله ذكر كرده‌اند كه به ظاهر مراد امام عليه السلام نيست و آن اين‌كه تلخى صبر هميشه به اندازه تلخى مصيبت است و اين خود واقعيتى است. [1]

اما اين‌كه امام عليه السلام مى‌فرمايد: كسى كه دست خود را به هنگام مصيبت به زانو بزند اجر او ضايع مى‌گردد به سبب چيزى است كه در روايات اسلامى آمده است كه اگر انسان در مقابل مصيبت صبور و شكور باشد خداوند به او پاداش مى‌دهد و اگر ناشكرى و بى‌تابى و جزع كند اجر و پاداشى نخواهد داشت، چنان‌كه در ضمن حكمت 291 خواهد آمد كه امام عليه السلام به هنگام تسليت به «اشعث بن قيس» درباره مرگ فرزندش فرمود:

«إنْ صَبَرْتَ جَرى‌ عَلَيْكَ الْقَدَرُ وَأنْتَ مَأْجوُرٌ، وَانْ جَزِعْتَ جَرى‌ عَلَيْكَ الْقَدَرُ وَأنْتَ مَأْزورٌ

؛ اگر صبر كنى مقدّرات انجام مى‌شود و تو اجر و پاداش خواهى داشت و اگر بى‌تابى كنى باز هم مقدّرات انجام مى‌شود و تو گناه‌كار خواهى بود». اين مطلب در بحارالانوار نيز با اندك تفاوتى از امام اميرالمؤمنين عليه السلام نقل شده است. [2]

البته گريه و عزادارى براى مرگ عزيزان در اسلام ممنوع نيست، زيرا سرچشمه‌هاى عاطفى دارد و اسلام هرگز با عواطف مردم مبارزه نكرده است.

آنچه ممنوع است بى‌تابى و اظهار ناشكرى و حركات و سخنانى است كه دليل بر

[1]. فى ظلال نهج‌البلاغه، ج 4، ص 309 ذيل حكمت مورد بحث.

[2]. بحارالانوار، ج 68، ص 92.