شرح و تفسير معيار حُسن ظن و سوء ظن‌

مسئله حسن ظن و سوء ظن در اسلام از مسائل بسيار مهم است كه در آيات و روايات بازتاب گسترده‌اى دارد. البته اصل بر حسن ظن مسلمانان نسبت به يكديگر است؛ ولى اين اصل استثنايى هم دارد كه امام عليه السلام در جمله بالا به آن اشاره كرده، مى‌فرمايد: «هنگامى كه صلاح و نيكى بر زمان و اهلش ظاهر گردد اگر كسى در اين حال گمان بد به ديگرى برد كه از او گناهى ظاهر نشده به او ستم كرده است و هنگامى كه فساد بر زمان و اهلش مستولى گردد هر كس گمان خوب به ديگرى ببرد خود را فريب داده است»؛

(إِذَا اسْتَوْلَى الصَّلَاحُ عَلَى الزَّمَانِ وَأَهْلِهِ، ثُمَّ أَسَاءَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ لَمْ تَظْهَرْ مِنْهُ حَوْبَةٌ فَقَدْ ظَلَمَ! وَإِذَا اسْتَوْلَى الْفَسَادُ عَلَى الزَّمَانِ وَأَهْلِهِ، فَأَحْسَنَ رَجُلٌ الظَّنَّ بِرَجُلٍ فَقَدْ غَرَّرَ)

. همان گونه كه گفتيم، اصل در جامعه اسلامى بر حسن ظن است، چنان كه در سوره «حجرات» آيه 12 مى‌خوانيم: « «يا أيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إجْتَنِبُوا كَثيراً مِنَ الظَّنِّ إنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إثْمٌ»؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد از بسيارى از گمان‌ها بپرهيزيد چرا كه بعضى از آنها گناه است».

در روايات اسلامى نيز تأكيد شده كه كار برادر مسلمانت را حمل بر صحت كن و از سوء ظن بپرهيز؛ در حديثى از اميرمؤمنان عليه السلام مى‌خوانيم:

«ضَعْ أمْرَ أخيكَ عَلى‌ أحْسَنِهِ ... مَحْمِلًا؛

عمل برادر مسلمانت را بر نيكوترين وجه ممكن حمل كن‌