شرح و تفسير راه اصلاح و به سامان رسيدن امور

امام عليه السلام در اين كلام نورانى كه در واقع مركّب از سه جمله است به سه امر مهم اشاره مى‌كند و مى‌فرمايد: «كسى كه ميان خود و خدا را اصلاح كند خداوند ميان او و مردم را اصلاح مى‌كند و كسى كه امر آخرتش را اصلاح كند خداوند امر دنيايش را اصلاح خواهد كرد و كسى كه در درون وجودش واعظى داشته باشد خداوند حافظى براى او قرار خواهد داد»؛

(مَنْ أَصْلَحَ مَا بَيْنَهُ وَبَيْنَ اللَّهِ أَصْلَحَ اللَّهُ مَا بَيْنَهُ وَبَيْنَ النَّاسِ، وَمَنْ أَصْلَحَ أَمْرَ آخِرَتِهِ أَصْلَحَ اللَّهُ لَهُ أَمْرَ دُنْيَاهُ، وَمَنْ كَانَ لَهُ مِنْ نَفْسِهِ وَاعِظٌ كَانَ عَلَيْهِ مِنَ اللَّهِ حَافِظٌ)

. از بعضى از روايات استفاده مى‌شود كه بزرگان علما در گذشته هنگامى كه نامه‌اى به يكديگر مى‌نوشتند غالباً از اين سه جمله حكيمانه، در نامه خود بهره مى‌گرفتند و به راستى سزاوار است كه با آب طلا نوشته شود و همه روز انسان بر آن نظر بيفكند.

در اينكه رابطه ميان نتيجه‌هاى سه‌گانه‌اى كه در اين كلمات حكمت‌آميز آمده و مقدمات آن، رابطه‌اى طبيعى و منطقى است يا روحانى و معنوى شارحان نهج‌البلاغه راه‌هاى مختلفى را پيموده‌اند؛ ولى مى‌توان گفت: هم رابطه الهى و معنوى است و هم رابطه منطقى.

زيرا كسى كه ميان خود و خدا را اصلاح كند؛ يعنى در برابر هر امرى قرار