مى‌گيرد. اگر اين مسئله در راه رضاى خدا باشد به افتخار شهادت مى‌رسد كه بزرگترين افتخار است.

آن‌گاه به سومين دستور پرداخته مى‌افزايد: «هيچ كس از شما اگر چيزى را از او پرسيدند كه نمى‌داند حيا نكند و (صريحاً) بگويد: نمى‌دانم»؛

(وَ لَايَسْتَحِيَنَّ أَحَدٌ مِنْكُمْ إِذَا سُئِلَ عَمَّا لَايَعْلَمُ أَنْ يَقُولَ: لَاأَعْلَمُ)

. گفتن نمى‌دانم عيب نيست. عيب آن است كه انسان جواب خطايى بدهد و ديگران را به گمراهى بيفكند و عقلًا و شرعاً در برابر آنها مسئول باشد.

مخصوصاً هرگاه قول بدون علم در مقام قضاوت يا فتوا بوده باشد كه مسئوليت بسيار عظيمى دارد.

در كتاب شريف‌ كافى‌ حديثى از امام باقر عليه السلام مى‌خوانيم:

«مَنْ أَفْتَى النَّاسَ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى لَعَنَتْهُ مَلَائِكَةُ الرَّحْمَةِ وَمَلَائِكَةُ الْعَذَابِ وَلَحِقَهُ وِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِفُتْيَاهُ؛

كسى كه بدون علم و هدايت فتوا بدهد فرشتگان رحمت و عذاب، او را لعنت مى‌كنند و گناه كسانى كه به فتواى او عمل كرده‌اند بر دوش او خواهد بود». [1]

شمول لعن فرشتگان عذاب نسبت به چنين كسى روشن است؛ اما چرا ملائكه رحمت او را لعن مى‌كنند؟ ظاهرا به اين دليل است كه از گفتن نمى‌دانم در جواب، كه مايه رحمت الهى است خوددارى كرده است.

افراد مغرور به علم، خود بايد بدانند كه به قول معروف «همه چيز را همگان مى‌دانند و همگان از مادر نزاده‌اند» بلكه مى‌توان گفت: همگان نيز همه چيز را نمى‌دانند. پس چه عيبى دارد كه انسان جمله نمى‌دانم را در اين گونه موارد به فراموشى نسپارد.

آن‌گاه در چهارمين دستور مى‌افزايد: «اگر كسى از شما چيزى را نمى‌دانست از فرا گرفتن آن خجالت نكشد»؛

(وَ لَايَسْتَحِيَنَّ أَحَدٌ إِذَا لَمْ يَعْلَمِ الشَّيْ‌ءَ أَنْ يَتَعَلَّمَهُ)

.______________________________

(1). كافى، ج 1، ص 42، ح 3.