شرح و تفسير افراط و تفريط نشانه جهل است‌

امام در اين كلام حكمت‌آميز به مسئله مهمى اشاره كرده كه سراسر زندگى انسان‌ها را در بر مى‌گيرد، مى‌فرمايد: «هميشه جاهل را يا افراطگر مى‌بينى و يا تفريط كار»؛

(لَا تَرَى الْجَاهِلَ إِلَّا مُفْرِطاً أَوْ مُفَرِّطاً)

. راه صحيح به سوى مقصد راه مستقيم است كه ما پيوسته در نمازها هر روز خدا را مى‌خوانيم تا ما را بر آن راه ثابت بدارد. در اطراف راه مستقيم خطوط انحرافى فراوانى هست كه پيدا كردن راه مستقيم از ميان آن خطوط نياز به دقت و علم و دانش دارد. به همين دليل، جاهل غالبا گرفتار خطوط انحرافى يا در جانب زياده روى مى‌گردد و يا در سوى كوتاهى و كندروى. اين مسئله در تمام شئون زندگى اعم از فردى و اجتماعى و سياسى و غير آن ديده مى‌شود؛ مثلًا حفظ ناموس و پاسدارى آن از هرگونه انحراف يك فضيلت است ولى افراد جاهل گاهى به طرف افراط كشيده مى‌شوند و با وسواس هر حركتى از همسر خود را زير نظر مى‌گيرند و با نگاه اتهام و گمان سوء به او نگاه مى‌كنند به طورى كه زندگى براى آنها تبديل به دوزخى مى‌شود و گاه هيچ‌گونه نظارتى بر وضع خانه و همسر خود ندارند كه كجا رفت و آمد و با چه كسى صحبت مى‌كند و امثال آن.

در مسائل بهداشتى فرد جاهل گاه چنان گرفتار افراط مى‌شود كه دست به‌