حقيقت اين است كه اسلام دين استبداد به راى نيست؛ اسلام مى‌گويد:

خداوند تمام علم و دانش و عقل را به يك يا چند نفر نداده بلكه در ميان بندگان خدا تقسيم كرده است. اگر كسى مى‌خواهد به كمالِ علم و دانش و عقل برسد بايد از افكار ديگران استفاده كند و چه بسا يك مشورت، جلوى خطاهاى بسيارى را مى‌گيرد به خصوص اين‌كه كسى كه قصد كارى را دارد آنچه را مطابق ميل اوست بر غير آن ترجيح مى‌دهد و نمى‌تواند به قضاوت بى‌طرفانه بنشيند و به همين دليل ممكن است گرفتار اشتباهات وسيعى شود؛ اما افرادى كه از محدوده كار او خارجند بهتر و روشن‌تر مى‌توانند درباره آن قضاوت و داورى كنند.

همان‌گونه كه در روايات متعدد وارد شده بايد طرف مشورت عاقل و خداترس و راستگو و راز نگه‌دار و شجاع و خيرخواه باشد تا بتوان از مشورت او بهره گرفت.

درست است كه غير معصومين ممكن است گرفتار خطا شوند؛ ولى ضريب خطا در يك نفر هر قدر باشد در دو نفر نصف مى‌شود و در ده نفر به يك دهم مى‌رسد و احتمال آن بسيار كمتر مى‌شود، از اين رو نقل است كه مرد عربى مى‌گفت: من هرگز مغبون نمى‌شوم مگر اين‌كه تمام قبيله من مغبون شوند. به او گفتند: چرا و چگونه؟ گفت: براى اينكه من بدون مشورت آنها كارى انجام نمى‌دهم. اگر همه اشتباه كنند آن‌گاه من هم اشتباه مى‌كنم.

شاعر مى‌گويد: